1. Co trzeba wiedzieć o Stefanie Żeromskim? Uznawany za jednego z najwybitniejszych pisarzy polskich. Urodził się w 1864 r. w Strawczynie pod Kielcami w ubogiej rodzinie szlacheckiej. Wzrastał w cieniu tragedii narodowej po klęsce powstania styczniowego, w którym zginęli jego bliscy krewni. Wcześnie utracił rodziców i musiał sam borykać się z niedostatkiem. Dobrze poznał środowisko ziemiańskie, przez kilka lat pełniąc funkcję guwernera na dworach szlacheckich. W 1900 r. zaczął pracować w znanym kurorcie - Nałęczowie, gdzie poznał swoją pierwszą żonę, Oktawię, z którą miał syna Adama, zmarłego w wieku 19. lat na gruźlicę. Po rozwodzie jego partnerką życiową została malarka Anna Zawadzka, a ich córka, Monika Żeromska (1913-2001), wyrosła na znaną pisarkę i ilustratorkę dzieł ojca. Pisarz wielokrotnie zmieniał miejsca pobytu: Raperswil w Szwajcarii, Warszawa, Włochy, Zakopane, Francja, w końcu po 1918 r. osiedlił się w Konstancinie. Szczyt jego twórczości przypada na przełom wieków, ale to twórca trzech epok. Zmarł na serce w 1925 r.
UWAGA MATURZYŚCI - w 2015 r. przypada 90 rocznica śmierci pisarza.
Jego najbardziej znane utwory to:
Opowiadania (m.in. Siłaczka, Rozdziobią nas kruki, wrony...) (1895), Syzyfowe prace (1898), Ludzie bezdomni (1900), Popioły (1904), Dzieje grzechu (1908), Róża (dramat) (1909), Sułkowski (dramat) (1910), Wierna rzeka (1912), Walka z szatanem (trylogia) (1916-1919), Wiatr od morza (1922), Turoń (dramat) (1923), Uciekła mi przepióreczka (dramat) (1924), Przedwiośnie (1925)
UWAGA MATURZYŚCI - w 2015 r. przypada 90 rocznica śmierci pisarza.
Jego najbardziej znane utwory to:
Opowiadania (m.in. Siłaczka, Rozdziobią nas kruki, wrony...) (1895), Syzyfowe prace (1898), Ludzie bezdomni (1900), Popioły (1904), Dzieje grzechu (1908), Róża (dramat) (1909), Sułkowski (dramat) (1910), Wierna rzeka (1912), Walka z szatanem (trylogia) (1916-1919), Wiatr od morza (1922), Turoń (dramat) (1923), Uciekła mi przepióreczka (dramat) (1924), Przedwiośnie (1925)
2. Co warto wiedzieć o utworze? "Wierna rzeka" (1912) to niewielkich rozmiarów, bo zaledwie ok. 100-stronicowa powieść Stefana Żeromskiego, której wydanie przypada mniej więcej na środek twórczości pisarza. Napisana kilkanaście lat po "Opowiadaniach (1895), "Syzyfowych pracach" (1898) i "Ludziach bezdomnych" (1900) i kilkanaście lat przed ostatnią powieścią - "Przedwiośniem" (1925). Z daty wydania można wnioskować, że powstała w związku ze zliżającą się 50. rocznicą powstania styczniowego, podobnie jak "Gloria victis"(1910) E. Orzeszkowej. Miejscem akcji utworu pisarz uczynił swoje rodzinne strony, ziemię kielecką, a temat główny (miłość powstańca i szlachcianki) i wątki poboczne (śmierć Gustawa) zaczerpnął z opowieści rodzinnych, pewnie dlatego nazwał utwór "klechdą domową".
3. Co czyni z "Wiernej rzeki" klechdę? Wg Słownika terminów literackich i innych źródeł - klechda to ludowe podanie związane z tradycją, kulturą, wierzeniami danego regionu. Zazwyczaj opowiada o jego legendarnej przeszłości, niezwykłych wydarzeniach i postaciach czy osobliwościach krajobrazu. Spokrewniona jest z baśnią pod względem tematycznym, ale silniej od niej powiązana z realiami społecznymi i obyczajowymi konkretnego środowiska. Odnosząc się do tej definicji, przeanalizujmy fabułę:
a) tematem jest miłość dwojga ludzi z różnych sfer społecznych
b) akcja toczy się na Kielecczyźnie, zachowane są nazwy i realia geograficzne
c) wątki utworu związane są z tragiczną historią tamtejszych rodzin Rudeckich i Brynickich
d) udział w powstaniach narodowych ukazany jest jako nieodłączny element polskiej tradycji
e) występują wątki fantastyczne (duch Dominika)
Czyli "Wierna rzeka" to taka baśń o księciu i Kopciuszku osadzona w konkretnych realiach społecznych i obyczajowych, więc bez happy endu...
3. Co czyni z "Wiernej rzeki" klechdę? Wg Słownika terminów literackich i innych źródeł - klechda to ludowe podanie związane z tradycją, kulturą, wierzeniami danego regionu. Zazwyczaj opowiada o jego legendarnej przeszłości, niezwykłych wydarzeniach i postaciach czy osobliwościach krajobrazu. Spokrewniona jest z baśnią pod względem tematycznym, ale silniej od niej powiązana z realiami społecznymi i obyczajowymi konkretnego środowiska. Odnosząc się do tej definicji, przeanalizujmy fabułę:
a) tematem jest miłość dwojga ludzi z różnych sfer społecznych
b) akcja toczy się na Kielecczyźnie, zachowane są nazwy i realia geograficzne
c) wątki utworu związane są z tragiczną historią tamtejszych rodzin Rudeckich i Brynickich
d) udział w powstaniach narodowych ukazany jest jako nieodłączny element polskiej tradycji
e) występują wątki fantastyczne (duch Dominika)
Czyli "Wierna rzeka" to taka baśń o księciu i Kopciuszku osadzona w konkretnych realiach społecznych i obyczajowych, więc bez happy endu...
4. Jaka jest treść "Wiernej rzeki"? Oto króciutkie przypomnienie treści poszczególnych 17. rozdziałów:
Rozdział I: (24-25 lutego 1863)
Ranny powstaniec, jedyny ocalały z bitwy pod Małogoszczem, ostatkiem sił dociera do wsi, gdzie wieśniacy chcą go aresztować i przekazać Moskalom. Udaje mu się zboczyć do szlacheckiego dworu, gdzie jakiś starzec karmi go kaszą, ale każe iśc dalej, natomiast piękna dziewczyna bez wahania udziela mu pomocy. Mężczyzna jest w opłakanym stanie: ma kulę w prawym biodrze, krwawy skrzep na głowie, ranę ciętą na policzku, spuchniętą bulwę w miejscu oka, pokiereszowane plecy i pokłutą cierniami stopę. Panna opatruje jego rany i udostępnia własne łóżko w jedynej ogrzewanej izbie.
Rozdzial II:
Poznajemy miejsce akcji i bohaterów: powstaniec to bogaty arystokrata - książę Józef Odrowąż, zaś dziewczyna to Salomea (Mija) Brynicka - 22-letnia córka rządcy i krewna właścicielki majątku w Niezdołach. Oprócz nich jest jeszcze tylko stary kucharz Szczepan (Podkurek - rozdz. III). Ojciec Salomei, Antoni Brynicki, bierze udział w powstaniu. (Za udział w poprzednim - listopadowym, odbył karę na Sybirze). Dziedzic Paweł Rudecki od dwóch miesięcy siedzi w więzieniu w Opocznie, jego trzej starci synowie: Julian, Ksawery i Gustaw zginęli w powstaniu, dwaj najmłodsi uczą się w Krakowie, a pani Rudecka wyjechała cztery tygodnie temu wykupić męża i odnaleźć zwłoki synów. Dwór odwiedzają na przemian oddziały powstańcze szukające pożywienia albo wojsko rosyjskie szukające powstańców. O ich wizytach uprzedza przyjaciółka Salomei - 14-letnia Żydówka Ryfka. Obejście jest spalone i splądrowane, z niegdys świetnego majątku pozostała tylko jedna stodoła, stajnia i dwór. Do jedzenia mają jedynie worek kaszy skrzętnie ukrywany w słomie. Ponadto w domu podobno straszy duch Dominika Rudeckiego (brata Pawła), który dziesięć lat temu popełnił samobójstwo z powodu nieodwzajemnionej miłości do bratowej. Należąca do niego część dworu jest niezamieszkana, a w salonie zamiast mebli stoją ogromne kadzie ze zlikwidowanej przez niego gorzelni.
Rozdział III:
Przybywa rosyjskie wojsko poszukujące powstańca, o którym donieśli okoliczni chłopi. Jednak Szczepan zdążył go przenieść do specjalnej kryjówki (w stodole wydrążył w grubej wartwie siana głęboką studnię), a skrwawioną pościel schował w piecu chlebowym. Jedynym znalezionym dowodem jest plama krwi na materacu, ale Salomea, przezwyciężając wstyd, wyjaśnia, że to jej krew miesięczna. Życie Odrowąża jest zagrożone, bo w stodole nocuje oddział dragonów. Ich dowódcą jest - Wiesnicyn - młody oficer beznadziejnie zakochany w Salomei.
Rozdział IV:
Rano żołnierze odjeżdżają, ale Szczepan odkrywa ich podstęp: mały oddział pod dowództwem Wiesnicyna wraca na ponowną rewizję. Dopiero po ich wyjeździe wydobywają na wpół żywego powstańca z kryjówki. Salomea opatruje mu rany i zabawia śpiewem kanarka o imieniu Pupinetti.
Rozdział V:
Rany Odrowąża powoli się goją, oprócz tej na biodrze. Tymczasem dwór nawiedza rozbity oddział powstańczy desperacko poszukujący pożywienia i żądający go pod groźbą pistoletu. Gospodarze dzielą się z nimi ziemniakami. Odrowąż zostaje ukryty w kadzi z salonu Dominika.
Rozdział VI:
Rana Jozefa jest bardzo bolesna, więc Salomea w nocy sprowadza z miasta doktora Kuleckiego, korzystając z pomocą Ryfki z koni pożyczonych potajemnie od koniokradów. Niestety, kuli nie udaje się wydobyć.
Rozdział VII:
Pewnej nocy wpada z krótką wizytą ojciec Salomei, którego oddział przejeżdżał nieopodal dworu. Widząc powstańca, prosi Szczepana, żeby strzegł jego córki przed Odrowążem, a jemu samemu grozi zemstą, gdyby kiedykolwiek skrzywdził mu córkę.
Rozdział VIII: (marzec)
Z prośbą o nocleg pojawiają się dwaj przybysze, w starszym Odrowąż rozpoznaje komisarza Rządu Narodowego, 50-letniego Huberta Olbromskiego. Okazuje się, że zna on ojca Salomei, Antoniego, z którym przyjaźnił się jako 10-latek, gdy jego własny ojciec siedział w więzieniu. Ojciec Huberta, Rafał, zginął później w rzezi galicyjskiej. Zapytany o sens powstania, skazanego przecież na zagładę, Hubert odpowiada, że nie ma innego wyboru. O poranku przez drzwi i okna wdzierają się Rosjanie pod dowództwem Wiesnicyna ścigający dwóch komisarzy Rządu Narodowego, których mają pojmać żywcem. Odrowąż ponownie zostaje ukryty w wielkiej kadzi gorzelnianej. Powstańcy ostrzeliwują się przez okno. Młodszemu udaje się dopaść moskiewskiego konia i uciec. Huberta żołnierze osaczają nad rzeką, ale zdążył on pozbyć się ważnych dokumentów, wrzucając je w nurt Łośny. Nie chcąc dostać się do niewoli, Olbromski wszczyna nierówną walkę z dziesięcioma Rosjanami, w której ginie. Salomea i Szczepan uciekają z domu na pobliski pagórek, skąd obserwują scenę. Po nieudanej akcji rozgoryczony Wiesnicyn zabrania pochować szczątki Olbromskiego, a sam idzie do dworu i wspomina swoją rewolucyjną przeszłość. Przypadkiem zdnajduje Odrowąża. Z myślą o Salomei darowuje mu życie.
Z prośbą o nocleg pojawiają się dwaj przybysze, w starszym Odrowąż rozpoznaje komisarza Rządu Narodowego, 50-letniego Huberta Olbromskiego. Okazuje się, że zna on ojca Salomei, Antoniego, z którym przyjaźnił się jako 10-latek, gdy jego własny ojciec siedział w więzieniu. Ojciec Huberta, Rafał, zginął później w rzezi galicyjskiej. Zapytany o sens powstania, skazanego przecież na zagładę, Hubert odpowiada, że nie ma innego wyboru. O poranku przez drzwi i okna wdzierają się Rosjanie pod dowództwem Wiesnicyna ścigający dwóch komisarzy Rządu Narodowego, których mają pojmać żywcem. Odrowąż ponownie zostaje ukryty w wielkiej kadzi gorzelnianej. Powstańcy ostrzeliwują się przez okno. Młodszemu udaje się dopaść moskiewskiego konia i uciec. Huberta żołnierze osaczają nad rzeką, ale zdążył on pozbyć się ważnych dokumentów, wrzucając je w nurt Łośny. Nie chcąc dostać się do niewoli, Olbromski wszczyna nierówną walkę z dziesięcioma Rosjanami, w której ginie. Salomea i Szczepan uciekają z domu na pobliski pagórek, skąd obserwują scenę. Po nieudanej akcji rozgoryczony Wiesnicyn zabrania pochować szczątki Olbromskiego, a sam idzie do dworu i wspomina swoją rewolucyjną przeszłość. Przypadkiem zdnajduje Odrowąża. Z myślą o Salomei darowuje mu życie.
Rozdział IX:
Wieczorem Salomea każe Szczepanowi pochować szczątki Olbromskiego, a sama uprząta pościel po powstańcach, która pokryta jest mnóstwem wszy.
Wieczorem Salomea każe Szczepanowi pochować szczątki Olbromskiego, a sama uprząta pościel po powstańcach, która pokryta jest mnóstwem wszy.
Rozdział X: (połowa kwietnia)
Z nadejściem wiosny Odrowąż wreszcie przestaje cierpieć i zdrowieje, gdyż wraz z ropą wychodzi z jego nogi ołowiana kula. Salomea prosi, by Józef podarował jej kulę na pamiątkę swojego pobytu w Niezdołach. Sugeruje, że powstaniec powinien już odejść, a jednocześnie nie wyobraża sobie dalszego życia bez niego. Pewnego dnia oboje zdają sobie sprawę, że są w sobie zakochani.
Z nadejściem wiosny Odrowąż wreszcie przestaje cierpieć i zdrowieje, gdyż wraz z ropą wychodzi z jego nogi ołowiana kula. Salomea prosi, by Józef podarował jej kulę na pamiątkę swojego pobytu w Niezdołach. Sugeruje, że powstaniec powinien już odejść, a jednocześnie nie wyobraża sobie dalszego życia bez niego. Pewnego dnia oboje zdają sobie sprawę, że są w sobie zakochani.
Rozdział XI: (kwietniowa ulewa)
Pewnej nocy Salomea przeżywa straszliwe rozterki. Rozważa, do czego mogłaby się posunąć, żeby zatrzymać przy sobie ukochanego. Marzy o podróży do Włoch z nim jako przyszłym mężem. Jednak ucieczka z kochankiem zraniłaby ojca, którego miłość wydaje jej się w tym momencie uciążliwa. Przestraszona przez ducha Dominika, chroni się w objęciach Józefa i odbywają akt miłosny.
Pewnej nocy Salomea przeżywa straszliwe rozterki. Rozważa, do czego mogłaby się posunąć, żeby zatrzymać przy sobie ukochanego. Marzy o podróży do Włoch z nim jako przyszłym mężem. Jednak ucieczka z kochankiem zraniłaby ojca, którego miłość wydaje jej się w tym momencie uciążliwa. Przestraszona przez ducha Dominika, chroni się w objęciach Józefa i odbywają akt miłosny.
Rozdział XII:
Do domu wracaja państwo Rudeccy, ale pan domu wkrótce umiera, wstrząśnięty widokiem zrujnowanego majątku. Odrowąż ciężko choruje, przeziębiwszy się podczas jednej z ucieczek przed rewizją.
Do domu wracaja państwo Rudeccy, ale pan domu wkrótce umiera, wstrząśnięty widokiem zrujnowanego majątku. Odrowąż ciężko choruje, przeziębiwszy się podczas jednej z ucieczek przed rewizją.
Rozdział XIII: (maj)
Życie w Niezdołach powoli wraca do normy, kiedy przybywa posłaniec z listem od Antoniego Brynickiego i wieścią o jego śmierci gdzieś w świętokrzyskich stronach. Salomea uświadamia sobie, ze ojciec umierał dokladnie wtedy, gdy ona oddała się kochankowi. Ten fakt wzmacnia jeszcze jej uczucie do Odrowąża.
Życie w Niezdołach powoli wraca do normy, kiedy przybywa posłaniec z listem od Antoniego Brynickiego i wieścią o jego śmierci gdzieś w świętokrzyskich stronach. Salomea uświadamia sobie, ze ojciec umierał dokladnie wtedy, gdy ona oddała się kochankowi. Ten fakt wzmacnia jeszcze jej uczucie do Odrowąża.
Rozdział XIV: (połowa maja)
Kobiety z trudem próbują gospodarzyć w Niezdołach. Przybywa matka Józefa Odrowąża, powiadomiona przez doktora Kuleckiego. Jest bardzo wdzięczna Salomei za uratowanie syna. Może go oglądać jedynie z ukrycia, by wzrusznie go nie zabiło.
Kobiety z trudem próbują gospodarzyć w Niezdołach. Przybywa matka Józefa Odrowąża, powiadomiona przez doktora Kuleckiego. Jest bardzo wdzięczna Salomei za uratowanie syna. Może go oglądać jedynie z ukrycia, by wzrusznie go nie zabiło.
Rozdział XV:
Księżna szczodrze płaci za opiekę nad synem, między innymi obdarza Szczepana sakiewką ze złotymi monetami. Stary kucharz czuje się bogaczem, snuje plany wyjazdu do rodzinnej wsi, ale nie chce opuścić Salomei, którą się opiekuje. Tymczasem księżna i dziewczyna bardzo zbliżają się do siebie, obie łączy miłość do Józefa. Salomea powoli przygotowuje chorego do wizyty matki.
Księżna szczodrze płaci za opiekę nad synem, między innymi obdarza Szczepana sakiewką ze złotymi monetami. Stary kucharz czuje się bogaczem, snuje plany wyjazdu do rodzinnej wsi, ale nie chce opuścić Salomei, którą się opiekuje. Tymczasem księżna i dziewczyna bardzo zbliżają się do siebie, obie łączy miłość do Józefa. Salomea powoli przygotowuje chorego do wizyty matki.
Rozdział XVI: (czerwiec)
Wreszcie następuje spotkanie z matką, po którym młodzieniec szybko wraca do zdrowia. Zbyt dużo osób wie o jego obecności w dworze, więc księżna chce go wywieźć do Włoch, żeby znów nie uciekł do powstania, ale i po to, żeby nie ożenił się z ubogą szlachcianką. Mimo całej sympatii do Salomei, nie chce dopuścić do mezaliansu. Kiedy wszystko jest już gotowe do drogi, zmusza dziewczynę, aby przyznała się do związku z jej synem. Mówi wprost, że ich małżeństwo jest niemożliwe i prosi, żeby dla dobra Józefa zrezygnowała z tej miłości i namówiła go do wyjazdu. Wręcza też Salomei sakiewkę z dużą ilością pieniędzy jako zaośćuczynienie dla jej poświęcenia. Dziewczyna nie zdradza się, że nosi dziecko Odrowąża.
Wreszcie następuje spotkanie z matką, po którym młodzieniec szybko wraca do zdrowia. Zbyt dużo osób wie o jego obecności w dworze, więc księżna chce go wywieźć do Włoch, żeby znów nie uciekł do powstania, ale i po to, żeby nie ożenił się z ubogą szlachcianką. Mimo całej sympatii do Salomei, nie chce dopuścić do mezaliansu. Kiedy wszystko jest już gotowe do drogi, zmusza dziewczynę, aby przyznała się do związku z jej synem. Mówi wprost, że ich małżeństwo jest niemożliwe i prosi, żeby dla dobra Józefa zrezygnowała z tej miłości i namówiła go do wyjazdu. Wręcza też Salomei sakiewkę z dużą ilością pieniędzy jako zaośćuczynienie dla jej poświęcenia. Dziewczyna nie zdradza się, że nosi dziecko Odrowąża.
Rozdział XVII: (po 24 czerwca)
Książę gotów jest poświęcić miłość do Salomei dla miłości do ojczyzny. Jest przekonany, że jedzie do Krakowa nawiązać kontakty z powstańcami. Zaczyna coś podejrzewać jedynie w chwili, gdy dziewczyna oddaje jego matce ołowianą kulę, ale akurat nadjeżdża konny powóz. Po wyjeździe ukochanego Salomea siedzi do świtu na dworze, zastanawiając się, na co przeznaczy otrzymane pieniądze. Myśli o postawieniu żelaznego krzyża na grobie ojca. Wreszcie idzie nad rzekę i wrzuca do niej złote monety. Widząc ślady końskich kopyt, w rozpaczy pada na ziemię i tak znajduje ją wierny Szczepan.
4. Co jest tematem utworu? Miłość: wielka, nieszczęśliwa, tragiczna - ukazana na tle dramatycznych wydarzeń powstania styczniowego. Ale wątek miłosny rozwija się powoli i uwydatnia dopiero gdzieś w połowie fabuły. Na plan pierwszy wysuwa się patriotyzm szlachty polskiej, jej bohaterstwo i poświęcenie w nierównej walce o wyzwolenie.
Książę gotów jest poświęcić miłość do Salomei dla miłości do ojczyzny. Jest przekonany, że jedzie do Krakowa nawiązać kontakty z powstańcami. Zaczyna coś podejrzewać jedynie w chwili, gdy dziewczyna oddaje jego matce ołowianą kulę, ale akurat nadjeżdża konny powóz. Po wyjeździe ukochanego Salomea siedzi do świtu na dworze, zastanawiając się, na co przeznaczy otrzymane pieniądze. Myśli o postawieniu żelaznego krzyża na grobie ojca. Wreszcie idzie nad rzekę i wrzuca do niej złote monety. Widząc ślady końskich kopyt, w rozpaczy pada na ziemię i tak znajduje ją wierny Szczepan.
4. Co jest tematem utworu? Miłość: wielka, nieszczęśliwa, tragiczna - ukazana na tle dramatycznych wydarzeń powstania styczniowego. Ale wątek miłosny rozwija się powoli i uwydatnia dopiero gdzieś w połowie fabuły. Na plan pierwszy wysuwa się patriotyzm szlachty polskiej, jej bohaterstwo i poświęcenie w nierównej walce o wyzwolenie.
5. Wyjaśnienie tytułu, czyli dlaczego tytułowa rzeka Łośna jest "wierna"?
Z tym określeniem kojarzy się zazwyczaj małżonków albo ...psa. Ale rzeka?
Łośna, rzeka faktycznie przepływająca przez Kielecczyznę, przez miejscowych nazywana była Wierną Rzeką. Ale ta nazwa ma w powieści znaczenie przede wszystkim symboliczne. Otóż rzeka pojawia się w najistotniejszych momentach fabuły: na początku, w środku i w zakończeniu, stanowiąc ramę kompozycyjną utworu. I za każdym razem któryś z bohaterów ma okazję doświadczyć dobroczynnych właściwości rzeki, która pomaga, koi, pociesza, rozumie - jak najbliższy wierny przyjaciel.
a) Łośna obmywa rany Odrowąża, przynosi mu ulgę w cierpieniu: "A skoro tylko zanurzył się, doznał ulgi szczególnej. Zaczerwieniła się wokoło niego czarna rzeczna woda. Zabulgotał, jak gdyby z głębi jęknął, wart jej środkowy. Tkliwym po tysiąckroć chlustaniem, pracowitym myciem woda oczyściła każdą ranę, a jak matka ustami wycałowała z niej srogość cierpienia. Wchłonęła w siebie ta rzeka prastara i wiecznie nowa szczodrą powstańca krew, zliczyła jej krople, skrzętnie w siebie zabrała, pojęła w głębiny, rozpuściła w sobie, wessała i dokądś poniosła — poniosła… Zbieg opłukał w zimnej wodzie rozpuchnięte nogi..."
b) Łośna pochłania tajemnice Rządu Narodowego skryte w torbie Olbromskiego i jest świadkiem jego bohaterskiej śmierci: "Poczuł w sercu śmierć. Na sobie miał torbę ze wszystkimi dokumentami, z tysiącem sekretów rządu, ze wszystkim, co się dokonywało i dziać jeszcze mogło. Niósł w tej torbie jak gdyby serce walczącej Polski, w którym żywa pulsowała krew. Nie mógł tej torby ani nigdzie ukryć, ani w biegu porzucić, ani zniszczyć, gdyż pędziło za nim z dziesięciu żołnierzy. (...) Niespodzianą ujrzał przed sobą — rzekę. Wezbrana po same górne brzegi od wiosennego roztopu i wylewu, pełna czarnej, wijącej się wody, która bujnymi mknęła baniami — głęboka rzeka zamykała drogę półkolem w prawo, półkolem w lewo. Uderzył ucho niemy jej szum, ukazał się zdziczałym oczom zbiega czarny jej wąż jako przeklęta, szydząca moc, która przecina ostatni szlak ucieczki. (...) Wtedy tajemnicza, skłębiona woda rozwarła swój czarny nurt, jakoby łono. Pojął. Jęknął. Zdarł z ramienia rzemień i z zamachem cisnął skórzaną torbę — sekret Ojczyzny — w głębinę. Rzeka plusnęła — na znak — ni to głuchą odpowiedź. Zawarła się. Tysiącem zawinęła fal skarb powierzony. Popłynęła w krętą, prastarą, a wiecznie nową, daleką drogę. (...) Wiesnicyn (...) Rozkazał dragonom szukać natychmiast w rzece skórzanej torby buntownika. Lecz woda była głęboka na chłopa z górą — lodowato zimna — pędziła wartkim popławem. (...) Trwało to aż do południa. Nadaremnie. Nie wydała rzeka powierzonego sekretu".
c) Łośna pochłania monety, którym księżna wyceniła poświęcenie Salomei: "W pewnej chwili, w jakimś miejscu Salomea zatrzymała się. Patrzyła na burzliwą, zmąconą, rudymi baniami wirującą wodę. Rozmyślała — rozmyślała... Coś w niej wzniosło się, wyważyło z jestestwa i dźwignęło żelazne. Roześmiała się głośno. Wydostała z kieszeni sakiewkę księżnej, nabitą złotymi pieniędzmi — odsypała ich część na dłoń i z wysoka, z zamachem cisnęła w pędzącą wodę. Woda plusnęła — na znak. Salomea wysypała z sakiewki drugą i ostatnią część — i wsiała złoto w pędzącą wodę. Woda plusnęła — na znak. Ona jedna zrozumiała męczarnię serca. Ona jedna przywtórzyła mu dźwiękiem zrozumiałym".
Podstępne pytania na sprawdzian z treści lektury.
c) Łośna pochłania monety, którym księżna wyceniła poświęcenie Salomei: "W pewnej chwili, w jakimś miejscu Salomea zatrzymała się. Patrzyła na burzliwą, zmąconą, rudymi baniami wirującą wodę. Rozmyślała — rozmyślała... Coś w niej wzniosło się, wyważyło z jestestwa i dźwignęło żelazne. Roześmiała się głośno. Wydostała z kieszeni sakiewkę księżnej, nabitą złotymi pieniędzmi — odsypała ich część na dłoń i z wysoka, z zamachem cisnęła w pędzącą wodę. Woda plusnęła — na znak. Salomea wysypała z sakiewki drugą i ostatnią część — i wsiała złoto w pędzącą wodę. Woda plusnęła — na znak. Ona jedna zrozumiała męczarnię serca. Ona jedna przywtórzyła mu dźwiękiem zrozumiałym".
Podstępne pytania na sprawdzian z treści lektury.
- Kiedy rozpoczyna się akcja powieści? Rankiem 25 lutego 1863 r. - poprzedniego dnia odbyła się bitwa pod Małogoszczem.
- Ilu powstańców zginęło w bitwie? Wszyscy (kilkuset) - uratował się tylko Odrowąż.
- Jak Odrowąż przeżył noc po bitwie? Ukrył się w stercie zwłok między dwoma rannymi.
- Jak był ubrany Odrowąż? Ubranie ściągnięte z trupów: moskiewski półkożuszek, zgrzebne spodnie. Był bosy.
- Która rana najbardziej doskwierała Odrowążowi? Postrzał w prawe biodro. Przez prawie dwa miesiące kula opuszczała się wzdłuż ścięgien i dopiero w kwietniu wyszła z ropą w okolicach kolana.
- Pierwsza osoba, z którą Odrowąż rozmawiał po dotarciu do zabudowań wsi, to - sołtys ("wieśniak z blachą żółtą na piersiach").
- Dlaczego wieśniacy nie aresztowali Odrowąża? Ulitowali się nad nim, uznali też, że jest za słaby i umrze w drodze do miasta.
- Pierwszy posiłek Odrowąża po bitwie to - gorąca kasza jęczmienna, którą dał mu Szczepan.
- Kim był Szczepan Podkurek? Był kucharzem w dworze
- Czym Odrowąż jadł tę kaszę? Drewnianą, wygryzioną łyżką. (Później Salomea podawała mu do posiłku srebrną łyżkę).
- Co Szczepan podarował powstańcowi na drogę? Rude zestarzałe krypcie, czyli stare chłopskie buty z odciętymi cholewami.
- Co się stało z matką Salomei? Zmarła dwadzieścia jeden lat temu, gdy dziewczynka miała rok.Kiedy urodziła się Salomea Brynicka? Obecnie ma 21 lat, czyli 1863-21=1842 r. - rok po powrocie ojca z Sybiru.
- Kto jest właścicielem majątku w Niezdołach? Paweł Rudecki i jego żona.
- Ile pokoi jest we dworze? Osiemnaście, z tego trzy salony, największy przez całą szerokość dworu.
- Czyj duch straszył we dworze? Dominika Rudeckiego, brata Pawła.
- Kiedy i jak zmarł Dominik Rudecki? Dziesięć lat temu zastrzelił się z fuzji (przywiązał ja do drzwi i nogą pociągnął za cyngiel). Wpadł w szaleństwo z powodu nieodwzajemnionej miłości do bratowej.
- Ile lat Antoni Brynicki był rządcą w Niezdołach? Dwadzieścia dwa lata - od czasu, jak wrócił ze zsyłki na Sybir z udział w powstaniu listopadowym (jak można obliczyć, zsyłka trwała ok. 10 lat)
- Ile palców u rąk miał Antoni Brynicki? Po trzy u każdej ręki; cztery palce stracił w powstaniu listopadowym (bitwa pod Długosiodłem 1831 r.).
- Ile dzieci mieli państwo Rudeccy? Pięciu synów, trzej najstarsi: Julian, Ksawery i Gustaw zginęli w powstaniu styczniowym.
- Co Salomea nosi w kieszeni sukni? Dwustrzałowy pistolet otrzymany od ojca.
- Ile lat miała Ryfka? Czternaście.
- Jak Ryfka ostrzegała Salomeę przed nadejściem Rosjan lub powstańców? Stukaniem w okno: trzy uderzenia - powstańcy, cztery - Rosjanie.
- Gdzie Szczepan ukrył zakrwawioną pościel powstańca? W piecu chlebowym.
- Kiedy Wiesnicyn po raz pierwszy ujrzał i pokochał Salomeę? W pierwszych dniach powstania.
- Kim był Pupinetti? Kanarkiem Salomei.
- Jaka była historia zębów Szczepana? Wybił sobie kamieniem dwie jedynki, żeby go nie wzięli do wojska na 25 lat. (Zęby były potrzebne do odgryzania ładunków przy skałkowym karabinie.).
- Jak była odległość z dworu do miasta? Dwie mile, czyli ok. 15 km.
- Kim był towarzysz Huberta Olbromskiego? Prawdopodobnie również komisarzem Rządu Narodowego, nazwiska nie podano.
- Co się stało z ojcem Huberta Olbromskiego? Zginął w rzezi galicyjskiej (1846), przerżnięty wpół piłą.
- Gdzie ukrywano Odrowąża podczas rewizji? W stodole (głęboka studnia wykopana w sianie) albo w salonie Dominika (wielka kadź gorzelniana).
- Ile dni po powrocie z więzienia do Niezdołów przeżył pan Rudecki? Trzy dni.
- Ile pieniędzy przesłał Salomei umierający ojciec? Czterdzieści siedem złotych polskich.
- Co wyróżniało list Antoniego Brynickiego? Napisał go ołowianym pociskiem na skrawku siwego papieru.
- Czym różnili się chłopi świętokrzyscy od kieleckich? Swiętokrzyscy wspierali szlachtę w powstaniu styczniowym, kieleccy współpracowali z rosyjskim zaborcą.
- Co spowodowało atak rozpaczy pani Rudeckiej? Znalazła w szafie dziecięce ubranko Gucia, "syna rozsiekanego w powstaniu".
- Jak zareagowała księżna Odrowąż na wiadomość, że jej syn jest w Niezdołach? Zemdlała.
- Gdzie Salomea przechowywała kulę, która wypadła z rany Odrowąża? Zaszytą w staniku sukni.
- Ile czasu Szczepan nie widział wsi położonej trzy mile od Niezdołów? Dwadzieścia parę lat.
- Na co Salomea planowała przeznaczyć pieniądze od księżnej? Chciała postawić żelazny krzyż na grobie ojca.
- Data zakończenia akcji - rzeka "wezbrała po brzegi po świętojańskiej powodzi", a więc po 24 czerwca.
- Na czym polegała deheroizacja powstania w "Wiernej rzece"? Na naturalistycznym przedstawieniu niektórych aspektów, np. rozbity oddział gotów zabijać dla zdobycia pożywienia, czy zawszona pościel po noclegu dwóch komisarzy.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz