poniedziałek, 28 listopada 2016

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "ZEMŚCIE"

1. Co trzeba wiedzieć o autorze "Zemsty"? 
Aleksander Fredro (1793-1876) - polski pisarz epoki romantyzmu, ale bliższy tradycjom oświecenia; autor komedii obyczajowych z życia szlachty oraz wierszy, poematów i aforyzmów. Jego najsłynniejsze komedie to: Pan Jowialski (1832), Śluby panieńskie (1833), Zemsta (1833), 

2. Co to jest "Zemsta"?
To czteroaktowa komedia ukazująca dawny świat szlachecki. Badacze literatury wskazują na jej podobieństwo do "Pana Tadeusza".

3. Jak powstała "Zemsta"? 
Podłożem jest historia miłosna. Otóż Fredro przez lata kochał się w Zofii Skarbkowej, żonie wielkiego galicyjskiego magnata. Sprawy związane z rozwodem trwały prawie 9 lat, ale w końcu artysta dopiął swego i poślubił ukochaną, która wniosła mu w posagu m.in. połowę starego zamczyska w Odrzykoniu.  Przeglądając dokumenty, Fredro natrafił na historię trzydziestoletniego sporu właścicieli dwóch części zamku: intryganta Jana Skotnickiego oraz zawadiaki Piotra Firleja. Spór zakończył się małżeństwem ich dzieci. 

4. Co w którym akcie, czyli "Zemsta" w pigułce.


 5. Co wiemy o bohaterach "Zemsty"?
  • Cześnik Maciej Raptusiewicz (nazwisko mówiące!) - Ubogi szlachcic-sarmata, stary kawaler, patriota (uczestnik konfederacji barskiej), opiekun córki nieżyjącego brata, od niedawna mieszkający w jej majątku (ojciec Klary kupił ze wsią zamek stary), planuje poprawić swoją sytuację materialną, żeniąc się z majętną kobietą. Wybuchowy zawadiaka i rębajło,  niezbyt wykształcony (mówi prostym językiem, ma problem ze zredagowaniem listu), zwolennik siłowego załatwiania sporów (pojedynki, zajazdy), działa jawnie, kieruje się emocjami, doskonale włada szablą, przestrzega obyczaju gościnności. Ma charakterystyczne powiedzonko: Mocium panie. Bohater główny.
  • Rejent Milczek (nazwisko mówiące!) -  Zamożny szlachcic, właściciel drugiej połowy zamku, wdowiec, ojciec jedynaka - Wacława. Obyty z prawem, pieniacz - wszystkie spory załatwiałby sądownie. Mówi wyszukanym językiem, potrafi manipulować ludźmi (mularze). Skryty, obłudny, świętoszkowaty - największe świństwa uzasadnia powiedzonkiem: Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba. Bohater główny.
  • Podstolina Anna (Hanna) Czepiersińska - wdowa po podstolim (trzecim mężu), krewna Klary, dawna kochanka Wacława, pozornie bogata (Ów majątek zapisany / Na czas tylko był mi dany / A w istotnym wiecznym darze / Dziś przypada szczęsnej Klarze.), podobnie jak Cześnik pragnie poprawić swoją sytuację materialną poprzez korzystne zamążpójście. Bohaterka główna.
  • Starościanka Klara Raptusiewicz - bratanica Cześnika, sierota, posiadaczka dwóch majątków po rodzicach, zakochana w Wacławie; ma młodszą siostrę (Jest tu druga jej bratanka). Postać drugoplanowa, bierna, nie ma wpływu na przebieg akcji.
  • Wacław Milczek - syn Rejenta, zakochany w Klarze, dla ratowania swojej miłości próbuje pogodzić zwaśnionych szlachciców, udając komisarza Rejenta; uzależniony od ojca. Postać drugoplanowa, bierna, nie ma wpływu na przebieg akcji.
  • Józef Papkin - szlachcic-pieczeniarz, pasożyt, który przehulał własny majątek, więc wysługuje się możniejszym; całkowicie uzależniony od Cześnika, który uratował go niegdyś przed więzieniem (Czym ja zechcę Papkin będzie, bo mnie Papkin słuchać musi.). Bywalec salonowy, zwolennik mody francuskiej, swobodny w kontaktach z kobietami, mówi bardzo ozdobnym językiem, ma wysokie poczucie własnej wartości, chociaż to blagier, kłamca i tchórz. Nie mieszka u Cześnika, ale przybywa na każde jego wezwanie. Jest bohaterem pierwszoplanowym, bo sporo o nim wiemy i często się pojawia, ale nie ma żadnego wpływu na przebieg akcji.
  • Dyndalski (marszałek) - domownik-rezydent, szlachcic-sarmata bez majątku, pełni funkcję osobistego sługi Cześnika, potrafi pisać, chociaż niezbyt biegle (Stawiam tytle niezbyt skoro.), czasem ośmiela się wyrazić odmienną opinię niż Cześnik. Postać drugoplanowa.
  • Śmigalski (dworzanin) - sługa Cześnika, ma roznieść zaproszenia na jego ślub z Podstoliną. Postać epizodyczna.
  • Perełka (kuchmistrz) - sługa Cześnika, nadużywa alkoholu. Postać epizodyczna.
  • mularze (Michał Kafar, Maciej Miętus) - zatrudnieni przez Rejenta do naprawiania muru. Postaci epizodyczne.

6. Jakie są główne wątki "Zemsty"?
  • zatargi sąsiedzkie Cześnika z Rejentem
  • miłość Klary i Wacława
  • zabiegi Podstoliny w celu zdobycia męża
7. Co się  działo w dwóch częściach zamku? (czyli analiza ruchów przeciwnika ;-)


wtorek, 11 października 2016

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "ALCHEMIKU"


1. Informacje o książce i autorze:

Paulo Coelho - brazylijski pisarz urodzony w 1947 r., przez jednych uwielbiany, przez innych krytykowany za zbytnią prototę i bezpośredniość stylu oraz brak oryginalności. To zaskakujące zakończenie "Alchemika" nie jest jego pomysłem, niestety. Poczytajcie sobie życiorys pisarza, choćby na Wikipedii - dowiecie się przy okazji, że w młodości trochę nawywijał...
"Alchemik" - jedna z najpopularniejszych powieści Coelho, wydana w 1988 r. w Brazylii, a w 1995 r. w Polsce. Utwór wywołał wiele dyskusji i skrajnie odmiennych sądów. Jedni się zachwycają prostotą i optymizmem metaforycznego przekazu, inni krytykują wtórność, nieżyciowość, płytkość i banał. Dla mnie "Alchemik" jest prawie "Małym Księciem", choć "prawie" czyni wielką różnicę ;-) To ważna lektura dla młodych, bo ukazuje, jak ważny jest wybór własnej drogi życiowej. Jednak dla osób dojrzałych rady Coelho są osłuchane, banalne, oderwane od życia, a przez to nieco irytujące. Dlatego najlepiej, aby każdy wyrobił sobie własne zdanie, jednak przedtem ... trzeba powieść przeczytać. Nie jest długa - to wydanie ze zdjęcia ma 200 stron tekstu, a do czytania jeszcze mniej, bo trzeba odliczyć wiele miejsc niezadrukowanych :-)

2. Streszczenie w punktach:

PROLOG
Alchemik czyta opowieść o Narcyzie autorstwa Oskara Wilde.

ROZDZIAŁ 1
1.Santiago wędruje ze stadem 60 owiec po Andaluzji. Nocuje w ruinach starego kościoła i myśli o poznanej przed rokiem córce kupca. Za cztery dni dotrze do miasteczka, gdzie mieszka dziewczyna.
2. Po drodze Santiago analizuje zachowanie owiec i wspomina swoje dzieciństwo. Rodzice chcieli go wykształcić na księdza, ale on marzył o podróżach, więc ojciec zasugerował mu, aby został pasterzem.  
3. W miasteczku Terifa Santiago idzie do starej Cyganki, aby wytłumaczyła dziwny sen, który przyśnił się mu dwukrotnie w ruinach kościoła. We śnie mały chłopiec zaprowadził mlodzieńca do Piramid w Egipcie i powiedział, że znajdzie tam swój skarb. Staruszka za dziesiątą część przyszłego skarbu radzi, aby uwierzył w sen i wykonał polecenie chłopca. 
4. Na rynku Santiago poznaje staruszka, który okazuje się Królem Salem o imieniu Melchizedech. Starzec mówi, że każdy człowiek ma obowiązek dążyć do spełnienia Własnej Legendy i obiecuje pomoc w dotarciu do skarbu za co dziesiątą owcę ze stada Santiago.
5. Santiago decyduje się sprzedać swoje stado i popłynąć do Afryki. Starzec radzi mu uważać na znaki i ofiarowuje dwa kamienie: czarny Urim (Tak) i biały Tumim (Nie) - które mają pomóc w podejmowaniu decyzji.
6. Santiago dociera do Tangeru, gdzie zostaje okradziony z całego majątku przez  młodego hiszpańskojęzycznego Araba udającego przyjaciela. Postanawia zdobyć środki do życia i tak poznaje Sprzedawcę Kryształów. Dowiaduje się od niego, że do Piramid jest dwa tysiące kilometrów, więc traci chęć do dalszej wędrówki. Zamierza zarobić pieniądze na kupienie nowego stada.

ROZDZIAŁ 2
1. Przez jedenaście miesięcy i dziewięć dni Santiago przebywa w Tangerze. Pracuje u Sprzedawcy Kryształów i wprowadza nowe pomysły, znacznie pomnażając jego majątek. 
2. Kiedy ma już pieniądze na nowe stado, sprzedawca uświadamia mu, że jego przeznaczeniem (Mektub) nie jest pasterstwo, ale podróż do Piramid. Santiago postanawia dołączyć do karawany.
3. Poznajemy Anglika poszukujacego zaginionego Języka Wszechświata, który marzy o spotkaniu z Alchemikiem mieszkającym w oazie Fajum. On również dołącza do karawany. Zna rolę kamieni wróżebnych i wierzy w moc uczonych ksiąg.
4. Dustuosobowa karawana przemierza Saharę. Dochodzą wieści, że wybuchła wojna między plemionami. Santiago czyta księgi Anglika, dowiaduje się z nich o Eliksirze Długowieczności i Kamieniu Filozoficznym. Wreszcie docierają do Oazy Fajum, większej niż hiszpańskie miasta. Są tu bezpieczni, bo stanowi ona strefę neutralną, gdzie nie można używać broni.
5. Anglik wypytuje mieszkańców oazy o Alchemika. Santiago widzi przy studni Fatimę i poraża go nagła miłość. Po codziennych spotkaniach dziewczyna odwzajemnia uczucie i namawia młodzieńca na kontynuowanie Własnej Legendy, gdyż jeśli ona jest jej częścią, to z pewnością ich drogi jeszcze się zejdą. Anglik odnajduje Alchemika, a ten każe mu spróbować zmienić ołów w złoto. 
6. Przymusowy postój w oazie trwa już miesiąc, gdyż wojna nie ustaje. Santiago, spacerując po pustyni, obserwuje walczące jastrzębie i doznaje widzenia, że jakiś zbrojny oddział napada na Oazę. Przewodnik karawany radzi mu poinformować o tym wodzów plemiennych.
7. Wodzowie podejmują decyzję o złamaniu tradycji neutralności. Uzbrojeni Arabowie będą oczekiwać najeźdźców, by podjąć z nimi walkę. Jeśli widzenie było fałszywe, Santiago zapłaci głową, jeśli dojdzie do walki - dostanie złotą drachmę za każdą dziesiątke poległych wrogów.
8. Wracając do namiotu, Santiago spotyka jeźdźca na białym koniu, którego bierze za przywódcę napastników. Mężczyzna okazuje się Alchemikiem.  Santiago ma do niego przybyć o zachodzie słońca, po starciu z wrogami.
9.  Bitwa kończy się zwycięstwem, a Santiago otrzymuje 50 złotych monet i propozycję miejsca w Radzie Oazy. Jednak Alchemik radzi mu kupić konia i obiecuje przeprowadzić przez pustynię. Santiago żegna się z Fatimą.
10. Przez ponad dwa tygodnie przemierzają pustynię. Im bliżej celu, tym Santiago ma większe poczucie zagrożenia. Po kilku tygodniach spotykają trzech wojowników, ale ci nie wierzą, że przedmioty znalezione przy Alchemiku to Eliksir Długowieczności i Kamień Filozoficzny, więc puszczają podróżnych wolno. Udaje się im też ominąć bez przeszkód obozowisko jednego z wojujących klanów.
11.  Dwa dni przed dotarciem do Piramid otaczają ich wojownicy odziani na niebiesko i prowadzą do obozu jako szpiegów. Alchemik przedstawia się jako przewodnik Santiago, oddaje wodzom jego zloto i mówi, że młodzieniec ma nadprzyrodzoną siłę i potrafi zamienić się w wiatr. Ten przez trzy dni rozmawia z Pustynią, Wiatrem, Słońcem oraz Ręką, która wszystko zapisała. Gdy pojmuje jedność Duszy Świata, Duszy Boga i duszy własnej - może czynić cuda. Zamienia się w wiatr, a wodzowie klanu darowują im wolność.
12. Po dniu wędrówki podróżnicy docierają do bram koptyjskiego klasztoru położonego o trzy godziny od Piramid. Tam Alchemik wytwarza z ołowiu złoto i dzieli je na cztery części między siebie, Santiago i gościnnego mnicha. Czwarta część pozostaje w klasztorze na wypadek, gdyby Santiago znów został obrabowany. Na koniec Alchemik opowiada historię o snach i odchodzi. 
14. Santiago samotnie udaje sie do Piramid, wypatrując znaków. W miejscu, gdzie zaplakał i zauważył skarabeusza, zaczyna kopać w poszukiwaniu skarbu. Nadjeżdżają uchodźcy wojenni, zabierają mu złoto i brutalnie biją, podejrzewając, że resztę zakopał. Kiedy Santiago opowiada im o swoim śnie, dowódca wyśmiewa go i jako dowód, że to zwykłe mrzonki, przytacza własny sen - o skarbie zakopanym w ruinach hiszpańskiego kościoła pod sykomorem.

EPILOG
Santiago udaje sie do ruin kościoła w Andaluzji, gdzie pod starym sykomorem odkopuje kufer pełen złota i szlachetnych kamieni. Następnie wraca do swojej Fatimy.

3. Bohaterowie ( w kolejności pojawiania się w powieści): 

Alchemik - mędrzec z Oazy Fajum
Santiago - młody Hiszpan, andaluzyjski pasterz
andaluzyjski kupiec owczego runa
córka kupca
stara Cyganka z Tarify
Melchizedech, Król Salem
młody Arab z Tangeru, złodziej
oberżysta z Tangeru
Sprzedawca Kryształów z Tangeru
Anglik poszukujący zaginionego Języka Wszechświata
przewodnik karawany
Fatima - dziewczyna z Oazy Fajum

4. Historie opowiedziane przez bohaterów powieści:

-  Mit o Narcyzie - przeczytany przez Alchemika w książce Oskara Wilde
- Opowieść o poszukiwaczu szmaragdów - opowiedziana przez Melchizedecha 
- Historia o tajemnicy szczęścia (trzy krople oliwy) - opowiedziana przez Melchizedecha
- Opowieść o powodzi w Egipcie - opowiedziana przez wielbłądnika  z karawany
- Historia o snach - opowiedziana przez Alchemika na pożegnanie z Santiago

5. Najważniejsze cytaty:

"Alchemik" składa się prawie z samych aforyzmów, czyli błyskotliwie skomponowanych złotych myśli, zawierających jakąś prawdę życiową. W gruncie rzeczy chodzi o jedno - każdy człowiek  ma obowiązek realizować swoje marzenia. Wszystkie pozostałe maksymy krążą wokół tego tematu i poruszają kwestie np.
- strachu przed zmianami w życiu,
- strachu przed utratą tego, co się ma,
- obawy przed rozczarowaniem,
- braku konsekwencji i wycofywania się w obliczu trudności,
- braku wiary w możliwość spełnienia własnych marzeń,
- pustki w życiu tych, którzy zrezygnowali z własnych marzeń
- roli miłości w życiu człowieka,
- roli przypadku, przeznaczenia i szczęścia  itp.
  • To możliwość spełnienia marzeń sprawia, że życie jest takie fascynujące. (s.26)
  • Rzeczy proste są zawsze najbardziej niezwykłe i tylko mędrcy potrafią je pojąć. (s.30)
  • ...ludziom wydaje się, że wiedzą dokładnie, jak powinno wyglądać nasze życie. Natomiast nikt nie wie, w jaki sposób powinien przeżyć własne życie. (s.31-32)
  • ...nadchodzi taka chwila, kiedy tracimy całkowicie panowanie nad naszym życiem i zaczyna nim rządzić los. W tym (przekonaniu) tkwi największe kłamstwo świata. (s.34)
  • ...na tej planecie istnieje jedna wielka prawda: kimkolwiek jesteś, cokolwiek robisz, jeśli naprawdę z całych sił czegoś pragniesz, znaczy to, że pragnienie owo zrodziło się w Duszy Wszechświata. I spełnienie tego pragnienia to twoja misja na ziemi. (s.39)
  • Spełnienie Własnej Legendy jest jedyną powinnością człowieka. (s.39)
  • Ludzie bardzo wcześnie poznają sens swojego istnienia. Może dlatego też wcześnie się go wyrzekają. (s.41)
  • Jeśli obiecasz coś, czego jeszcze nie masz, stracisz ochotę, by to zdobyć. (s.41)
  • ...wszystkie dni są takie same wtedy, kiedy ludzie przestają dostrzegać to wszystko, czym obdarowuje ich los, podczas gdy słońce wędruje po niebie. (s.45)
  • ...los gorąco pragnie, byś podążał śladem Własnej Legendy. (s.47)
  • Bóg wyznaczył na świecie dla każdego z nas szlak, którym musimy podążać. (s.48)
  • Tajemnica Szczęścia jest ukryta w tym, by widzieć wszystkie cuda świata i nigdy nie zpoamnieć o dwóch kroplach oleju na łyżce. (s.50)
  • ...pieniądze mają czarodziejską moc, z nimi nikt nie jest samotny. (s.54)
  • Kiedy czegoś gorąco pragniesz, to cały Wszechświat działa potajemnie, by udało ci się to osiągnąć. (s.59)
  • ...świat można oglądać oczyma nieszczęsnej ofiary kradzieży bądź śmiałka wyruszającego na poszukiwanie skarbu. (s. 61)
  • Pamiętaj, byś zawsze wiedział jasno, czego pragniesz. (s.78)
  • ...błogosławieństwo, na które się nie godzimy, z czasem obraca się w przekleństwo. (s.80)
  • ...na świecie istniał język zrozumiały dla wszystkich (...) Był to język zapału, język spraw, którymi zajmujemy się z miłością i ochotą, nie tracąc nigdy z oczu celu, do którego zmierzamy i w który mocno wierzymy. (s.87)
  • W życiu wszystko jest znakiem (...) Wszechświat przemawia jednym tylko językiem, mogą go zrozumieć wszyscy, tyle że wszyscy o nim zapomnieli. (s.96)
  • Im bardziej zbliżamy sie do naszych marzeń, tym bardziej Własna Legenda staje się jedyną prawdziwą racją bytu. (s.99)
  • ...przeczucia są nagłym skokiem duszy w ów kosmiczny nurt życia, w głębi którego dzieje wszystkich ludzi splatają się w jedno. I można tam dojrzeć wszystko, gdyż wszystko jest tam zapisane. (s.101-102)
  • Nikomu nie wolno drżeć przed nieznanym, gdyż każdy jest w stanie zdobyć to, czego pragnie, i to, czego mu potrzeba. (s.103)
  • ...każda rzecz na powierzchni ziemi może opowiadac historię wszystkich innych. (s.136)
  • ...jak udaje mi się odgadnąć przyszłość? Dzięki znakom teraźniejszości. To w teraźniejszości drzemie cała tajemnica. Jeśli szanujesz dzień dzisiejszy, możesz go uczynić lepszym. (s.138)
  • ...Bóg odslania przyszłość niesłychanie rzadko i tylko wtedy, kiedy została zapisana po to, by odmienić jej bieg. (s.138)
  • Odwaga bowiem jest największą cnotą tego, kto poszukuje Języka Wszechświata. (s.148)
  • Kiedy się czegoś pragnie, cały Wszechświat sprzysięga się, byśmy mogli spelnić nasze marzenie. (s.152)
  • Zło nie jest tym, co wchodzi do ust człowieka. (...) Zło jest tym, co z nich wychodzi. (s.153)
  • ...twoje serce jest tam, gdzie twój skarb. (s.153)
  • ...miłość nigdy nie staje na przeszkodzie temu, kto pragnie żyć Własną Legendą. Jeśli tak się dzieje, znaczy to, że nie była to miłość prawdziwa, miłość, która przemawia Językiem Wszechświata. (s.159)
  • Kocha się za nic. Nie istnieje żaden powód do miłości. (s.161)
  • Ludzie częściej marzą o powrotach niż o odjazdach. (s.163)
  • Jest tylko jeden sposób nauki (...) Poprzez działanie. (s.165)
  • Już dawno temu mędrcy zrozumieli, że świat przyrody jest jedynie powielonym obrazem Raju. (s.166)
  • ...strach przed cierpieniem jest straszniejszy niz samo cierpienie. (s.170)
  • Podróż zaczyna się nieodmiennie Szczęściem Początkującego, a kończy Próbą Zdobywcy. (s.172)
  • ...najciemniej jest tuż przed wschodem słońca. (s.172) 
  • ...nigdy nie dostrzegamy skarbów, które mamy tuż przed oczyma. (s.174)
  • ...w oczach tkwi siła duszy. (s.176)
  • ...ten, kto przywłaszcza sobie Legendę bliźniego, nigdy nie odkryje swojej własnej. (s.177)
  • ...tylko jedno może unicestwić marzenie - strach przed porażką. (s.181)
  • ...widmo śmierci sprawia, ze bardziej szanujemy życie. (s.182)
  • ...kiedy staramy sie być doskonalsi, niż jesteśmy, wszystko wokół nas staje się doskonalsze. (s.191)
  • Miłość jest tą siłą, która przemienia i ulepsza Duszę Wszechświata.(s. 191)
  • ...gdy kochamy, zawsze pragniemy być lepsi, niż jesteśmy. (s.192)
  • ...wszystko, co zdarza się raz, może już nie przydarzyć nigdy więcej, ale to, co zdarza się dwa razy, zdarzy sie na pewno i trzeci. (s.197)
  • Każda ziemska istota, cokolwiek by czyniła (...) odgrywa zawsze główną rolę w dziejach świata. Oczywiście nic o tym nie wiedząc. (s.200)
  • ...życie obdarza hojnie tego, kto jest wierny Własnej Legendzie. (s.210)





wtorek, 8 marca 2016

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "BALLADYNIE"


1. Co to jest?  To jeden z bardziej znanych utworów epoki romantyzmu - pięcioaktowa tragedia Juliusza Słowackiego pisana wierszem, wydana w 1839 roku, a wystawiona na scenie około 20 lat później. Poeta dedykował ją innemu znanemu twórcy tego okresu - Zygmuntowi Krasińskiemu. Tytuł jest imieniem głównej bohaterki i pochodzi od słowa "ballada" (utwór na motywach ludowych, pełen tajemniczości i grozy). Dramat ten (tragedia jest gatunkiem dramatu obok komedii i dramatu właściwego - w tragedii główny bohater musi zawsze zginąć) jest sceniczną baśnią, bo zawiera wiele elementów fantastycznych. 

2. O czym to jest? Tematyka - to opowieść o biednej wiejskiej dziewczynie, Balladynie, którą ambicja, żądza władzy, a następnie strach przed jej utratą, doprowadziły do szeregu zbrodni. Gdy wreszcie zdobywa najwyższe miejsce w kraju - zostaje królową - dosięga ją ręka boska (ginie rażona piorunem), bo w baśni zło musi zostać ukarane. Problematyka jest o wiele bardziej złożona. W warstwie psychologicznej dotyczy przyczyn, które człowieka tylko potencjalnie złego mogą zmienić w bezwzględnego mordercę. (W szkole średniej będziecie omawiać "Makbeta" i wtedy na pewno przypomni się wam "Balladyna" :-) Wg mnie Słowacki moooocno się zainspirował Szekspirem :-) W warstwie historiozoficznej (historiozofia to inaczej filozofia historii, czyli poszukiwanie sensu dziejów)  utwór porusza problemy narodowego losu Polaków, poprzez ukazanie jego legendarnych początków (historia świętej korony Lecha).

3. Krótkie przypomnienie treści dramatu z podziałem na akty i sceny.

AKT I:
Scena 1: Chatka Pustelnika w lesie nieopodal jeziora Gopło. Kirkor przybywa do mądrego starca po radę w sprawie swojego ożenku. Dowiaduje się, że Pustelnik to dawny władca, Popiel III, 20 lat temu strącony z tronu przez własnego brata, który teraz sprawuje okrutne rządy jako Popiel IV. Pustelnik jest przekonany, że winna nieszczęściom jest fałszywa korona władcy. Prawdziwą - świętą koronę Lecha - wygnany władca zabrał ze sobą i ukrył w lesie. Starzec daje Kirkorowi radę, by ożenił się z ubogą dziewczyną. Ten obiecuje, że przywróci mu władzę. Nastepnie Pustelnik rozmawia z poetą-pasterzem, Filonem, który bezskutecznie poszukuje noszonego w sercu ideału kobiety. 
Scena 2: Inna część lasu nad jeziorem Gopło. Nimfa Goplana budzi się ze snu i opowiada swoim sługom, Chochlikowi i Skierce, że zakochała się w człowieku, którego zimą uratowała przed utonięciem w przerębli. To syn zakrystiana, Grabiec. Jednak nimfa przeżywa rozczarowanie, bo wieśniak informuje ją, że spotyka się z Balladyną. Goplana wpada na pomysł, jak się pozbyć rywalki. Każe Chochlikowi wodzić Grabca po lesie, uniemożliwiając mu spotkanie z kochanką, a Skierce sprowadzić Kirkora do chaty Wdowy, żeby poślubił Balladynę.
Scena 3: Chata Wdowy. Kobiety wracają ze żniw. Wdowa marzy o małżeństwie córek, Aliny i Balladyny, z wielkimi panami. Nagle do chaty puka Kirkor, którego powóz zepsuł się na pobliskim moście. Niewidzialny Skierka przystraja obie dziewczyny niewidzialnymi kwiatami, powodując, że panicz zakochuje się w obu naraz i nie umie wybrać, tym bardziej, że obie przysięgają mu miłość. Za podszeptem Skierki Wdowa proponuje konkurs zbierania malin, którego zwyciężczyni zostanie żoną Kirkora. Kiedy gość udaje się na spoczynek do alkowy, Balladyna wychodzi na spotkanie z Grabcem.

AKT II:
scena 1: Wschód słońca w lesie nad jeziorem Gopło. Pijany Grabiec błądzi po lesie prowadzony przez Chochlika, którego postrzega jako czarnego psa albo kota. Wreszcie zasypia. Goplana dowiaduje się od Skierki, że wieśniak jednak spotkał się w nocy z Balladyną. Rozwścieczona zamienia go w wierzbę, a Chochlika za karę zamyka w muszli. Razem ze Skierką chowa się w krzakach, bo nadchodzą siostry. Alina ma pełen dzban malin. Balladyna żąda, aby go jej oddała, wreszcie zabija siostrę nożem i ucieka, plamiąc sobie czoło krwią. Świadkiem zbrodni jest Grabiec-wierzba oraz Skierka i Goplana, która każe słudze sprowadzić Pustelnika i ratować dziewczynę. Tymczasem zwłoki Aliny znajduje Filon i odkrywa, że to właśnie jego ideał kochanki. Chce się zabić, ale w końcu razem z Pustelnikiem przenoszą ciało do chaty. Filon na pamiątkę zrywa gałązkę z wierzby. Balladyna powraca na miejsce zbrodni po dzbanek z malinami. Nie znajduje ciała siostry i myśli, że Alina ożyła, tym bardziej, że Goplana odzywa się z krzaków jej głosem, sugerując Balladynie, że Kirkor, maliny i zbrodnia to był tylko sen. Dziewczyna woli jednak żyć z piętnem zabójczyni, niż wyrzec się bogactwa i wladzy.  
scena 2: Ganek przed chatą Wdowy. Z lasu wraca Balladyna poprzedzana niespokojnym zachowaniem ptaków, ktore na jej widok uciekają do gniazd. Kirkor wkłada jej pierścień i jedzie po księdza. Dziewczyna mówi matce, że Alina uciekła z jakimś młokosem. Wdowa odkrywa na czole córki plamę z malin, której nie daje się usunąć. Balladyna jest przerażona, bo wie, że to krew Aliny. Tymczasem przybywają Swaty i Drużki oraz nadjeżdża Kirkor z księdzem.

AKT III:
Scena 1: Dopalająca się chata Wdowy. Wieśniacy zazdroszczą szczęścia, jakie niespodziewanie spotkało Wdowę i jej córki. Planują odwiedzić je w zamku. Nadchodzi oszołomiony Grabiec, ale nikt nie wierzy w jego opowieści o wierzbie.
Scena 2: Sala w zamku Kirkora. Nazajutrz po ślubie Kirkor wyjeżdża na trzy dni, zapowiadając, że po powrocie nie chce widzieć na czole żony czarnej wstążki. Budzi to podejrzliwość Balladyny, która przypuszcza, że mąż już wie o jej zbrodni i pojechał odnaleźć ciało Aliny. Kobieta odnajduje bratnią duszę w dowódcy straży zamkowej, Niemcu Fon Kostrynie, który również czuje się tu obcy. Wstydząc się własnego pochodzenia, Balladyna odprawia chłopskich gości matki, a ją samą izoluje poprzez zamknięcie w wieży. Kostrynowi obiecuje przywileje za zachowanie w tajemnicy informacji o jej chłopskich korzeniach.
Scena 3: Las przed chatką Pustelnika. Tymczasem Pustelnik pokazuje Kirkorowi złotą koronę Lecha. Starzec liczy na to, że przy pomocy grafa odzyska tron. Sugeruje mu także, aby sprawdził lojalność i posłuszeństwo swej świeżo poślubionej malżonki, posyłając jej zapieczętowaną skrzynię, której nie wolno będzie otworzyć aż do jego powrotu. Po odjeździe Kirkora pojawia się Filon rozpaczający po stracie Aliny. Wreszcie przybywa Balladyna pełna nadziei na to, że mądry starzec usunie jej plamę z czoła. Pustelnik odgaduje, że to ona jest zbrodniarką. Mówi, że plama może zniknąć dopiero po zmartwychwstaniu Aliny, ale Balladyna wolałaby raczej umrzeć, niż cofnąć to, co zrobiła. Odchodzi, grożąc Pustelnikowi. Ten biegnie w las, gdyż słyszy znad Gopła dziwne odgłosy. Pozostawia na kamieniu złotą koronę.
Scena 4: Las przed chatką Pustelnika. Skierka i Chochlik znajdują królewską koronę Popiela III. Nadchodzi Goplana z Grabcem. Wieśniak wykręca się od zalotów nimfy i na odczepnego życzy sobie, aby zamieniła go ona w króla dzwonkowego. Nimfa spełnia jego żądanie. Przystrojony w bogate szaty i koronę, z wierzbowym berłem w dłoni, Grabiec wybiera się na przyjęcie weselne do zamku Kirkora.
Scena 5: Sala w zamku Kirkora. Kostryn podsłuchał rozmowę Balladyny z Pustelnikiem i teraz rozmyśla nad swoim położeniem - czuje się panem sytuacji. Tymczasem kobieta żałuje, że zdradziła się przed Pustelnikiem. Przybywa Gralon - posłaniec od Kirkora - z zakutą skrzynią, ktorej nie wolno otworzyć do powrotu pana. Na prośbę zdesperowanej Balladyny opowiada, że Kirkor odwiedził Pustelnika, a niedaleko jego chaty, pod wierzbą, znalazł ścierwo zabitego... tura. Kostryn sugeruje Balladynie, że posłańca trzeba zabić, bo nie mówi prawdy. Oboje przebijają go mieczami i w ten sposób stają się wspólnikami zbrodni. 

AKT IV:
Scena 1: Sala w zamku Kirkora - uczta weselna. Na uczcie w zamku Kirkora Grabiec w królewskich szatach zajmuje najbardziej zaszczytne miejsce u stołu. Usługują mu Chochlik, Skierka i Kostryn. Podczas rozmowy o herbach Balladyna opowiada gościom, że jest wygnaną księżniczką. Kiedy do komnaty wdziera się głodna i spragniona Wdowa, wyrodna córka wyrzeka się matki i każe wygnać staruszkę, choć na dworze szaleje burza. W chwilę potem do zamku przybywa posłaniec od Kirkora. Opowiada, że burza zatrzymała powracającego z wyprawy hrabiego w chatce Pustelnika. Kirkor zabił Popiela IV, a lud obwołał swego wybawcę krółem. Jednak mężczyzna nie przyjął zaszczytu, gdyż pragnie żyć w spokoju z chłopską żoną u boku. (Tu wzburzona Balladyna zarzuciła posłańcowi klamstwo). Kirkor oznajmił więc ludowi, że królem zostanie ten, kto będzie miał na głowie świętą koronę Lecha. "Ogłoście po kraju/ Bezkrólewie! a kto się na zamku pokaże/ Uwieńczony prawdziwą koroną Popielów,/ Koroną, w której znany brylant "żmije-oko"/ Między dwóma rubiny na trzech perłach leży,/Tego królem obierzcie". Usłyszawszy ten rozkaz, wszyscy zebrani w zamku oddają hołd Grabcowi, który taką właśnie koronę ma na głowie. Ten każe zagrać Chochlikowi na wierzbowym berle. Nagle rozlega się pieśń opisująca zbrodnie Balladyny. Kobieta jest wstrząśnięta, ale słucha do końca, chcąc zidentyfikować wykonawcę. Opanowuje emocje i kiedy Grabiec życzy sobie dzbana malin, każe go przynieść. Wtedy ukazuje się jej duch Aliny i zdumieni goście są świadkami dziwnego zachowania Balladyny, która krzyczy z przerażenia i w końcu mdleje. W powietrzu unosi się zapach malin. Kostryn kończy ucztę.  
Scena 2: Las przed chatką Pustelnika. Dowiedziawszy się o zaginięciu korony, Kirkor natychmiast powraca do Gnezna, aby obwieścić ludowi, że jej obecny właściciel nie jest królem, tylko oszustem. Mężczyzna tęskni do żony, ale chce najpierw wypełnić swoje obowiązki, a dopiero potem cieszyć się spokojnym życiem u jej boku. Pustelnik życzy mu w duchu, aby jak najszybciej został wdowcem i nie dowiedział się o zbrodni Balladyny. Nadchodzi Wdowa. Żali się na okrucieństwo córki, która wygnała ją  z domu, ale nie zdradza imienia Balladyny. Kobieta oślepła podczas strasznej burzy. Zrozpaczona odchodzi w las. Pustelnik postanawia ukarać bezlitosną córkę, kiedy odzyska tron. "Po kraju całym szukać każę/ Tej matki - i okropny sąd wydam na dziecko".
Scena 3: Noc - komnata w zamku Kirkora. Skierka i Chochlik rozmawiają o swoich planach. Uciekają przestraszenie nadejściem postaci w bieli.
Scena 4: Noc - komnata z zamku Kirkora. Balladyna z nożem w ręku idzie na wieżę zdecydowana popełnić kolejne morderstwo.
Scena 5: Noc - komnata z zamku Kirkora. Kostryn także chce zabić Grabca, zabrać mu koronę i uwolnić się od Balladyny. Jednak ona wraca już z wieży umazana krwią byłego kochanka. Po chwili cofa się po koronę, ale jej nie może znaleźć. Koronę przynosi Kostryn. Balladyna przeczuwa, że rycerz pragnie ją zabić, dochodzą jednak do porozumienia i postanawiają oboje zawalczyć o tron z Kirkorem, który przecież wie, że obecny posiadacz korony jest oszustem. Chcą przekupić żolnierzy, żeby przeszli na ich stronę. Balladyna zleca też Kostrynowi zabójstwo Pustelnika. Z rozmowy wynika również, że kobieta jest ciężarna.

AKT V:
Scena 1: Poranek na leśnej łące. Goplana żegna się ze swoimi sługami i opuszcza leśną krainę, gdyż, jak mówi: [Poplątałam ludzkie czyny/ Tak, że Bogu mścicielowi /Trzeba wziąć grom i upuścić/ Na ludzkie dzieła i winy...]
Scena 2: Pod murami Gnezna. Kirkor przygotowuje sie do walki z samozwańczym królem, którego imienia nie zna. Posłał po Pustelnika - Popiela III, by wraz z prawowitym władcą zaatakować obóz wroga. Posłańcy przynosza tragiczną wieść - znaleźli starca powieszonego przed chatą. 
Scena 3: Namiot Balladyny. Kostryn dowodzi w bitwie z Kirkorem. Balladyna ma świadomość, że zwycięstwo Niemca oznacza dla niej całkowite uzależnienie od powiernika jej strasznych tajemnic. "Jeżeli zwycięży,/ Jak mu nagrodzę? w ziemi całej łonie/ Nie znajdę kruszcu na zalanie gardła/ Temu Niemcowi". Jednak przegrana bitwa oznacza koniec wszystkiego, co dotąd zdobyła, bo przecież Kirkor się dowie, że zdradziła go dla korony. Jest więc gotowa na śmierć. Od starej kobiety zdobyła wyciąg z ludomoru, którym zatruła jedną stronę noża. Na wszelki wypadek wysyła jednak żolnierzy, żeby podstępnie zabili Kirkora na polu walki. Wraca zwycięski Kostryn z delegatami ludności Gnezna, którzy klękają przed Balladyną, uznając ją za króla. Posłowie sa zaskoczeni, że mają do czynienia z kobietą (Balladyna jest w zbroi). Podają jej chleb z solą, a ona kroi bochenek zatrutym nożem i skażoną część podaje Kostrynowi, mówiąc, że dzieli się z nim wszystkim, a serce daje mu w całości. 
Scena 4: Sala tronowa na zamku królewskim w Gneźnie. Kanclerz z dworzanami oczekują nowego króla. Goniec przynosi wieść, że to kobieta. Kronikarz Wawel opowiada zebranym, iż wielu ludzi widziało odlatującą z żurawiami kobietę (Goplana). Nagle nadciąga straszliwa chmura burzowa. Wchodząca do sali Balladyna dowiaduje się, że według ustaw ma zacząć swoje rządy od rozsądzenia spraw kryminalnych. W tym momencie Kostryn pada na ziemię i przed śmiercią oskarża królową, że go otruła. Balladyna odczuwa ulgę, choć udaje rozpacz. Chce odciąć się od przeszłości i być teraz dobrą, sprawiedliwą władczynią. Każe uwolnić jeńców, nakarmić żebraków oraz wyprawić godny pogrzeb swojemu mężowi, Kirkorowi. Tymczasem przystępuje do sądów. Pierwszą sprawę zgłasza lekarz królewski, który po oględzinach zwłok Kostryna stwierdza, że faktycznie został on otruty ludomorem. Według prawa nieznany truciciel jest winny śmierci, co Balladyna potwierdza. Drugim oskarżycielem jest Filon. Zachowuje się jak obłąkany, opowiada o śmierci Aliny, a na dowód przynosi dzban i nóż, który wyjął z jej piersi. Balladyna wydaje wyrok słowami: "Winna jest śmierci", dając do zrozumienia, że zbrodni dokonała kobieta. Jako trzecia pojawia się ślepa Wdowa i opowiada królowej swoją tragiczną historię. Kiedy dowiaduje się, że okrucieństwo wobec rodziców karane jest śmiercią, nie chce wyjawić imienia córki. Jednak według prawa nie można odstąpić od skargi. Staruszkę biorą więc na tortury, aby wyznała, kim jest jej wyrodna córka. Matka woli jednak umrzeć w mękach, niż skazać na śmierć swoje dziecko. Balladyna, osądzając anonimową zbrodniarkę, która doprowadziła do śmierci własnej matki, po raz trzeci wydaje wyrok na siebie. Ginie rażona piorunem.

EPILOG
W epilogu widać, jak się tworzą legendy. Publiczność pyta Wawela, w jaki sposób interpretuje wypadek z piorunem, którego wszyscy byli świadkami. Zarzuca mu, że nie był obecny przy poprzedzających go wydarzeniach, więc nie może wydawać sądów tylko na podstawie ostatniej sceny. Kronikarz snuje przypuszczenia o pochodzeniu Balladyny, a na końcu wysnuwa wniosek, że noszenie korony jest niebezpieczne, bo metal przyciąga pioruny. Znacznie lepszy jest laurowy wieniec (symbol sławy przypisywanej m.in. poetom). W ten sposób Wawel przypodobał się i królom, i poetom, z czego Publiczność czyni mu zarzut.

4. Jakich zbrodni dokonała Balladyna:

Była sprawcą lub współuczestniczką większej liczby zbrodni niż tylko te, za które została osądzona (zaznaczone wytłuszczonym drukiem).
1) Zabicie nożem młodszej siostry - Aliny. (akt II, scena 1)
2) Zabicie Gralona (wspólnie z Kostrynem). (akt III, scena 5)
3) Wypędzenie z zamku matki-staruszki. (akt IV, scena 1)
4) Zabicie nożem byłego kochanka, Grabca. (akt IV, scena 5)
5) Zlecenie Kostrynowi zabicia Pustelnika (akt IV, scena 5)
6) Doprowadzenie do śmierci Kirkora - zbrojne wystapienie przeciw mężowi i nasłanie na niego płatnych zabójców (akt V, scena 3)
7) Otrucie Kostryna (akt V, scena 3)
8) Doprowadzenie do śmierci na torturach własnej matki. (akt V, scena 4)

5. Historia świętej korony Lecha  Poznajemy ją w pierwszej scenie aktu I. Pustelnik opowiada Kirkorowi o początkach państwa polskiego.
Jeden z Trzech Króli wracających z Betlejem (Słowacki nazwał go Scyta-król północny, czyli dawny Słowianin) zabłądził w wysokim zbożu i poprosił Boga o pomoc, a ten zaprowadził go do chłopskiej chaty będącej siedzibą króla tych ziem - Lecha. Władca zaproponował Scycie, aby zamieszkał w jego szczęśliwej krainie i wziął pół królestwa. Scyta ochoczo przyjął gościnę, lecz na podział ziem się nie zgodził, gdyż mogłoby to rodzić wojny. Poznawszy bliżej Lecha i zaprzyjaźniwszy się z nim, ofiarował mu własną koronę, której w Betlejem dotykały ręce Dzieciątka Jezus. Niezwykłość świętej korony Lecha polega więc na tym, że została ona pobłogosławiona przez samego Jezusa.

6. Przebieg wydarzeń, czyli co, po czym i dlaczego:
1. Kirkor radzi się Pustelnika w sprawie ożenku, ten każe mu szukać żony w chłopskiej chacie.
2. Kirkor odkrywa, że Pustelnik jest wygnanym królem. Popielem III, więc postanawia przywrócić mu tron.
3. Zakochana Goplana sprowadza Kirkora do chatki Wdowy, żeby hrabia ożenił się z Balladyną, kochanką Grabca.
4. Kirkora oczarowały obie córki przystrojone w niewidzialne wieńce, więc dochodzi do "malinowego konkursu".
5. Balladyna zabija Alinę (pod wierzbą-Grabcem) i zostaje żoną Kirkora. Na jej czole pojawia się krwawa plama, którą dziewczyna maskuje czarną przepaską.
6. Po zaślubinach Balladyna każe spalić swoją chatę i przeprowadza się z matką do zamku.
7. Nazajutrz po ślubie Kirkor wyjeżdża, ostrzegając żonę, że po powrocie nie chce widzieć wstążki na jej czole.
8. Balladyna wstydzi się własnej matki i zamyka ją w wieży.
9. W drodze do Gnezna Kirkor odwiedza Pustelnika, który pokazuje mu świętą koronę.
10. Pustelnik radzi Kirkorowi wypróbowanie lojalności żony poprzez wysłanie jej zapieczętowanej skrzyni.
11. Pustelnika odwiedza Balladyna z prośbą o usunięcie plamy z czoła; starzec odkrywa jej straszną tajemnicę. Rozmowę podsluchuje Kostryn.
12. Służki Goplany znajdują koronę Popiela III, a nimfa daje ją Grabcowi, którego przebiera za króla dzwonkowego.
13. Kostryn i Balladyna zabijają Gralona, posłańca ze skrzynią, w przekonaniu, że był on świadkiem znalezienia zwłok Aliny i wie o zbrodni.
14. Uczta weselna z udziałem Grabca w koronie. Balladyna wypędza matkę, która wdarła się na ucztę. Posłaniec przynosi wieści od Kirkora, którego burza zatrzymała u Pustelnika. Hrabia właśnie wrócił z Gnezna, gdzie zabił Popiela IV, ale nie przyjął propozycji objęcia władzy, bo chce żyć w spokoju z żoną-wieśniaczką. Królem będzie właściciel świętej korony. Zebrani uznają za króla Grabca. Balladynie ukazuje się duch Aliny.
15. Kirkor dowiaduje się od Pustelnika o zaginięciu korony i natychmiast wraca do Gnezna zmienić rozkazy - obecny właściciel korony jest przecież złodziejem i oszustem, a nie prawowitym królem.
16. W nocy Balladyna zabija Grabca, by zdobyć świętą koronę i zasiąść na tronie. Każe też Kostrynowi zlikwidować Pustelnika, który zna jej tajemnicę.
17. Goplana w poczuciu winy za poplątanie ludzkich losów opuszcza leśną krainę, pozostawiając po sobie burzową chmurę.
18. Kirkor szykuje się do bitwy z tajemniczym uzurpatorem. Dowiaduje się, że prawdziwy król, Pustelnik-Popiel III, nie wspomoże jego działań, gdyż został powieszony przed swoją chatą.
19. Przy pomocy podstępu i przekupstwa Kostryn wygrywa bitwę. Balladyna częstuje wspólnika chlebem przekrojonym zatrutym nożem.
20. Balladyna wkracza do Gnezna, przyznaje się dworzanom, że jest wdową po Kirkorze, i zaczyna rządy od sądzenia oskarżonych. Kostryn  umiera.
21. Po wydaniu trzykrotnego wyroku śmierci na niezidentyfikowanych sprawców (za otrucie Kostryna, za zabójstwo Aliny i za okrucieństwo wobec matki) Balladyna ginie, rażona piorunem.

7. Bohaterowie tragedii: 

Balladyna, Bladyna - postać tytułowa i główna, młoda wieśniaczka dążąca do awansu nawet za cenę zbrodni, odcinająca się od swoich chłopskich korzeni, tragiczna poprzez umiejętność refleksji nad swoimi czynami i uznanie konieczności kary; ginie rażona piorunem.
Pustelnik - wygnany król Popiel III, strażnik narodowej tradycji w postaci świętej korony Lecha, wzór patriotyzmu i zasad moralnych, zwolennik sojuszu między szlachtą i ludem, odkrywca tajemnicy Balladyny; ginie powieszony przez Kostryna z rozkazu Balladyny.
Kirkor - bogaty graf, "pan czterowieżowy (...) stworzony do ciszy wiejskiej i prostoty", uosabia narodową tradycję, uczciwy i waleczny, tragicznie wplątany w politykę opartą na tyranii i przemocy; ginie pod Gneznem w walce o sprawiedliwość dziejową.
Fon Kostryn - Niemiec, dowódca gwardii zamkowej Kirkora, syn wisielca, rzekomy szlachcic, karierowicz, sojusznik Balladyny w walce o władzę; ginie poczęstowany przez Balladynę chlebem przekrojonym zatrutym nożem.
Grabiec - syn zakrystiana/organisty, kochanek Balladyny, wiecznie pijany, zajęty wyłącznie zabawą i używaniem życia, błazen, prostak, przedmiot kpin, ale i kpiarz, uosobienie ludowych wyobrażeń o pańskim życiu; ginie zabity w nocy nożem przez Balladynę.
Wdowa - siwa staruszka, matka Balladyny kochająca ją nad własne życie i wychowująca ją wg praw przynależnych starszej córce, wiejska znachorka ceniona przez sąsiadów, wyrzucona przez córkę z domu ślepnie od błyskawicy; ginie na torturach, nie wyjawiając imienia wyrodnej córki.
Alina - młodsza córka Wdowy, uosobienie wszystkich pozytywnych cech, niewinna,  cnotliwa i pobożna; ginie zabita nożem przez Balladynę podczas zbierania malin.
Gralon - posłaniec Kirkora, przypadkowa i niepotrzebna ofiara podejrzeń Balladyny i Kostryna; ginie od ciosów ich mieczy.
Filon - wędrowny poeta, pasterz, postać rodem z sielanki, na pozór mało ważny, ot, taki mazgaj, który przyszedł za późno, by uratować ukochaną  i jest bezsilny wobec tego, co się stało. Tymczasem tylko on pozostaje żywy, podczas gdy inni bohaterowie zabierają do grobu ponure tajemnice. Dlaczego? Bo uosabia nieśmiertelną rolę poezji w życiu narodu, przemawia (i będzie przemawiał) w imię obrony prawdy, piękna i sprawiedliwości.

Goplana i Duszki (Skierka, Chochlik) - związane z przyrodą twory ludowej wyobraźni; nimfa zakochana w człowieku doprowadza do złamania boskiego ładu (zbrodnie Balladyny), ukarana przez Boga odlatuje, pozostawiając po sobie ciężką chmurę, z której spadnie karzący piorun.

8. Materiał do charakterystyki bohaterek.

Cała scena 3 z aktu I jest bezpośrednią (wygląd) i pośrednią (cechy wynikające z zachowania) charakterystyką obu bohaterek.
KIRKOR: Starsza jak śniegi - u tej warkocz cudny, / Niby listkami brzoza przyodziana; / Ta z alabastrów - a ta zaś różana - / Ta ma pod rzęsą węgle - ta fijołki - / Ta jako złote na zorzy aniołki, / A ta zaś jako noc biała nad rankiem.
Całkowicie odmienny wygląd Aliny i Balladyny (kontrast) jest też wyznacznikiem ich charakterów. Alina - otwarta, ciepła, dobra, pracowita, szczera, uczciwa, opiekuńcza, gotowa do poświęceń.
Balladyna - rozpieszczona i faworyzowana przez matkę, zamknięta w sobie, na pozór chłodna (choć targają nią wewnętrzne emocje), okrutna, leniwa, dwulicowa, dążąca po trupach do celu, egoistka myśląca tylko o zaspokojeniu własnych ambicji. 
Literacko Balladyna jest postacią znacznie ciekawszą niż Alina ze względu na złożoność swego charakteru.

Balladyna (bohaterka główna i tytułowa)
GOPLANA: Siostra Aliny?... córka wdowy?... ale ona / Złe ma serce. (akt I, scena 2)
WDOWA: Wraca Balladyna...(...) / O! nie widać... lecz matce wiadomo. / Patrz, panie! oto jaskółeczka sina / Zamiast wylecieć, kryje się pod słomą, / I cicho siedzi... (akt II, scena 2)

Alina:
WDOWA: Gdyby zaś Alina / Wracała z gaju, tobyś to, mój panie, / Usłyszał w belkach szum i świergotanie, / Jedna za drugą pyrr... pyrr... lecą z gnizdek / Do tej dziewczynki i nad nią się kręcą / Niby chmureczka małych, czarnych gwiazdek / Nad białą gwiazdką... (akt II, scena 2)

9. Ciekawostki
Myślę,  że współczesnym uczniom badzo przypadłaby do gustu inscenizacja "Balladyny" z roku 1974 (czyli epoki kamienia łupanego ;-) w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (1924-2011) - wieloletniego dyrektora warszawskiego Teatru Narodowego, który słynął z kontrowersyjnych pomysłów artystycznych. Otóż dla potrzeb spektaklu zakupił on trzy motocykle marki honda, na których z wielkim hałasem przemieszczali się ... Goplana oraz Chochlik i Skierka. Nie muszę chyba wspominać, jakie wrażenie wywarło to na publiczności ;-)

10. Szczegóły do testu wiedzy o lekturze:  bez tych oczywistych typu: Alina i Balladyna to siostry. Kolejność wydarzeń nie jest zachowana!!!

  1. Pustelnik to król Popiel III, wygnany 20 lat temu przez swego brata, panującego obecnie Popiela IV. (W wyniku tego zamachu Pustelnik stracił troje dzieci.)
  2. Popiela IV zabił Kirkor, zdobywszy Gnezno.
  3. Zamek Kirkora ma cztery wieże.
  4. Fon Kostryn podsłuchał rozmowę Balladyny z Pustelnikiem i wie, że zabiła ona siostrę.
  5. Wdowę oślepił piorun, kiedy córka wygnała ją z zamku podczas burzy.
  6. Korona Popiela III to święta korona Lecha, pierwszego władcy Polan, który otrzymał ją od Scyty - jednego z Trzech Króli wracających z Betlejem.
  7. Kostryn miał plan zabicia Balladyny, kiedy przyniósł jej koronę z komnaty Grabca,
  8. Koronę Popiela znalazły duszki i przekazały ją Goplanie, a ona przystroiła nią Grabca.
  9. Skierka jest pracowity a Chochlik leniwy.
  10. Kolejność zbrodni Balladyny (dokonanych osobiście): Alina, Gralon, Grabiec, Kostryn.
  11. Wawel to kronikarz.
  12. Kirkor zakochał się w obu siostrach.
  13. Filon-poeta to jedyna postać z akcji, która pozostaje przy życiu.
  14. Nikt (łącznie z Kirkorem) nie wie, kim jest człowiek, którego armia napadła Gnezno, bo Balladyna nie wychodzi z namiotu, a ponadto jest w pełnej zbroi.
  15. Matka Balladyny ginie na torturach.
  16. Balladyna jest w ciąży, prawdopodobnie z Kostrynem.
  17. Ludomor - to trucizna na nożu Balladyny.
  18. Goplana zamieniła Grabca w wierzbę, a potem przebrała go za króla dzwonkowego.
  19. Balladyna ostatni raz spotkała się z Grabcem w noc przed malinowym konkursem.
  20. Goplana odleciała z kluczem żurawi na północ.

Balladyna w reż. Olgi Lipińskiej


piątek, 26 lutego 2016

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "GRANICY" post w przygotowaniu

1. Kilka słów o autorce.  Zofia Nałkowska (1884-1954), pisarka trzech epok literackich. Debiutowala w Młodej Polsce, ale szczyt jej twórczości przypadł na XX-lecie międzywojenne. Przez całe swoje życie pisała również "Dzienniki". Po wojnie brała udział w Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce – efektem tej działalności był zbiór opowiadań "Medaliony".  

2. Geneza i problematyka "Granicy". Autorka miała świadomość (choć dopadały ją też wątpliwości), że tworzy swoje największe dzieło. Początkowo powieść miała nosić tytuł "Schematy", gdyż jej fabuła została oparta na powszechnie znanych schematach (romans "panicza" z wiejską dziewczyną, zemsta porzuconej kochanki, małżeński trójkąt, uwarunkowania rodzinne, czyli powielanie negatywnych wzorców z przeszłości: Justyna - nieślubne dziecko (jak matka), Zenon - zdradzanie żony (jak ojciec), Elżbieta - porzucenie dziecka (jak matka). Problematyka utworu jest też wynikiem zainteresowania autorki ludzką psychiką - uczuciami, emocjami i zachowaniami człowieka uwikłanego w różne sytuacje życiowe. Powieść zawiera przy okazji oskarżenie społeczeństwa zbudowanego na niesprawiedliwości, krzywdzie i podziałach klasowych. 
"Granica" została wydana w 1935 r. i w rok później uhonorowana Państwową Nagrodą Literacką. Doczekała się także dwóch ekranizacji (1938 i 1977) - obie dostępne w Inernecie, co z pewnością ucieszy analfabetów ;-)

3. Budowa i artyzm powieści.   Zakończenie mamy już na początku, a cała akcja jest retrospekcją, tzn. wspomnieniem wydarzeń, które już się odbyły. Jaki efekt osiąga przez to autorka? Ano, czytelnik nie musi nerwowo przewracać kartek, żeby dotrzeć do zakończenia, raczej zmuszony jest odnaleźć odpowiedź na pytanie - dlaczego tak się stało. To zobowiązuje go do uważnej analizy tekstu, interpretacji zachowań bohaterów, wyciągania wniosków. Kto tego nie zrozumie, padnie z nudów jeszcze przed trzecim rozdziałem,
Zakończenie pojawia się też ... w zakończeniu, a to oznacza, że powieść ma budowę klamrową.

Narracja prowadzona jest dwubiegunowo:
- jako obiektywna narracja o charakterze realistycznym (przedstawia ciąg kolejnych wydarzeń - jak w powieści pozytywistycznej)
- jako próba poznania motywacji bohaterów (psychoanaliza postaci, mowa pozornie zależna) - (to są te fragmenty, które was szczególnie nudzą, bo spowalniają akcję).

Język bohaterów - zidywidualizowany, każdy mówi w sposób charakterystyczny dla swojej sfery.

Autorka stosuje kilkakrotnie paralelizm kompozycyjny, tzn. zestawia podobne wątki, uzyskując wrażenie powtarzalności ludzkich losów (Walerian Ziembiewicz [ojciec] - Zenon Ziembiewicz [syn]; Karolina Bogutowa [matka] - Justyna Bogutówna [córka], Biecka NIewieska [matka] - Elżbieta Biecka Ziembiewicz[córka]).   

4. Interpretacja tytułu. Pojęcie "granica" jest wieloznaczne. W rozumieniu pierwotnym oznacza pewną linię, barierę realną lub umowną, której nie wolno bezkarnie przekroczyć. Są więc granice terytorialne, ale i granice ludzkich możliwości czy dopuszczalnych zachowań. Mówiąc: No, to już przekracza wszelkie granice! - dajemy wyraz oburzeniu z powodu złamania prawa, zasad, czy zwykłej ludzkiej przyzwoitości. Granice determinują życie człowieka, bo musi on stale poruszać się między nimi i dokonywać wyborów. Bohaterowie powieści też to robią - kierując się różnymi względami, podejmują decyzje, które wpływają nie tylko na ich życie. Motywy ich działania mogą być różne: afekt, kariera, samotność, pieniądze, miłość, zemsta, strach, wstyd, choroba - nie sposób wymienić wszystkich. Faktem jest, że często przekraczaja granice dzielące dobro od zła, odwagę cywilną od konformizmu, przyzwoitość od łajdactwa, życie od śmierci - i ponoszą konsekwencje swoich wyborów.
O jakich granicach mowa w utworze?
  • granica moralna - przekroczył ją wielokrotnie Zenon: zdradzając narzeczoną, uwodząc młodą dziewczynę (Justynę), sugerując kochance aborcję, obarczając żonę swoimi problemami z Justyną, wreszcie - poświęcając dla kariery swoje młodzieńcze ideały;  "(...) musi coś przecież istnieć. Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się byc sobą".
  • granica obyczajowa - normy, stereotypy, konwenanse, czyli to, co wypada lub nie; tej granicy Zenon bał się przekroczyć, gdyż reprezentował postawę konformistyczną.  
  • granica wytrzymałości psychicznej - przekroczyła ją trójka głównych bohaterów: Justyna po aborcji wpadła w obłęd, próbowała popełnić samobójstwo, w końcu oblała Zenona żrącym płynem; Zenon popełnił samobójstwo; Elżbieta porzuciła dziecko i uciekła za granicę.
  • granica społeczna - przepaść między warstwami społecznymi, wyznacza ją strop kamienicy Kolichowskiej, który oddziela dostatnie życie mieszczan od wegetacji zdegenerowanych, chorych nędzarzy z nizin społecznych. "Co dla jednych jest podłogą, to dla innych staje się sufitem. (...) tu połowa piwnic zamieniona jest na mieszkania i tam, pod nami, mieszka więcej ludzi niż na wszystkich piętrach poza tym".
  • granica przestrzenna - oddziela wieś od miasta, ojczyznę od zagranicy itp., jej przekroczenie czyni czowieka obcym w danym środowisku - z konieczności (Justyna) lub z wyboru (Elżbieta, Zenon)
  • granica psychologiczna/filozoficzna - zakres możliwości poznania człowieka i jego natury, przesłanek jego intencji, decyzji i czynów; czy da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie - kim jesteśmy i po co żyjemy. "Jest się takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my; jest się takim, jak miejsce, w którym się jest". 
5. Czas i miejsce akcji:

  • Akcja toczy się w XX-leciu międzywojennym - wspomniana jest I wojna światowa i "cud nad Wisłą", czyli wygrana Bitwa Warszawska (13-25 sierpnia 1920 r.) stoczona podczas wojny polsko-bolszewickiej.
  • Akcja obejmuje kilka lat z życia Zenona Ziembiewicza, ale wydarzenia nie są określane datami, tylko porami roku. 
  • Miejscem akcji jest prowincjonalne miasteczko bez nazwy. Wydarzenia skupiaja się w kamienicy Kolichowskiej przy ul. Staszica oraz w domu Ziembiewiczow na Chązebiańskim Przedmieściu.
  • Częśc wydarzeń akcji i fabuły obejmuje konkretne miejscowości: Boleborzę (dzieciństwo Zenona), Paryż (studia Zenona), Warszawę (Wizyta Elżzbiety u matki po zerwaniu zaręczyn z Zenonem), Chązebną (praca Bogutowej w majątku Tczewskich) itp.

6. Bohaterowie

Zenon Ziembiewicz - główny bohater, karierowicz i konformista, zdradził swoje młodzieńcze ideały, oślepiony przez byłą kochankę popełnił samobójstwo.
Justyna Bogutówna - jego kochanka, córka kucharki z Boleborzy, po aborcji wpadła w chorobę psychiczną,
Elżbieta Biecka - żona Zenona

Cecylia Kolichowska - ciotka Elżbiety, właścicielka kamienicy
Karol Wąbrowski - kaleki syn Cecylii z pierwszego małżeństwa

Jasia Gołąbska - przyjaciółka Justyny, uosobienie losów skrajnej biedoty
Franek Borbocki - brat Jasi, adorator Justyny, zabity podczas manifestacji

6. Ciekawostki
Czy wiecie, że  imię Zofii Nałkowskiej nosi nie tylko wiele ulic, ale także jeden z kraterów na Wenus?

środa, 17 lutego 2016

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "MAŁYM KSIĘCIU"


1. Kilka słów o autorze: Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944), francuski pisarz i lotnik cywilny oraz wojskowy. Nazwisko wskazuje na arystokratyczne pochodzenie - istotnie, pochodził z rodziny hrabiowskiej. W "Małym Księciu" (1943) są wyraźne wątki autobiograficzne nawiązujące do zawodu autora. Narrator tej powieści jest lotnikiem, który awaryjnie wylądował na Saharze. Saint-Exupéry również przeżył taką przygodę: w 1935 r. chciał pobić rekord przelotu na trasie Paryż-Sajgon, ale rozbił samolot na Pustyni Libijskiej. W czasie II wojny światowej latał we francuskim dywizjonie rozpoznawczym. Zaginął w 1944 r. podczas misji, która miała na celu sfotografowanie zgrupowania wojsk niemieckich kolo Lyonu. Okoliczności śmierci wyszły na jaw dopiero w 2000 r., kiedy to w Morzu Śródziemnym odnaleziono szczątki jego samolotu. 

2. Dlaczego "Mały Książę" nie jest powieścią dla dzieci?  Bo one nie zrozumieją całej głębi przekazu tego utworu, który tylko pozornie jest baśnią o "człowieczku-kosmicie" odwiedzającym Ziemię. To powieść-parabola, która ma ukryte znaczenie. Znacie już tego typu utwory. Takie paraboliczne przypowieści wygłaszał Jezus przed tłumem: o siewcy, o talentach, o synu marnotrawnym. Opowiadając proste historie o ludziach, tak naprawdę mówił o Bogu, Kościele i wiernych.
W "Małym Księciu" każda przygoda bohatera, każda obserwacja, którą poczynił, każda prawda, którą odkrył - zawiera naukę odnoszącą się nie do tej konkretnej sytuacji, ale do całego życia każdego człowieka. 

Przeanalizujmy dla przykładu kilka scen.
  • Mały Książę cieszy się z namalowanej skrzynki, bo w środku jest taki baranek, jakiego sobie wymarzył.  Dlaczego? Bo ma wyobraźnię, dzięki której wszystko jest możliwe. A dorośli ją utracili i dlatego nic nie widzą...
  • Na swojej planecie Mały Książę codziennie wyrywał młode pędy baobabów. Gdyby dał im choć trochę urosnąć, nie poradziłby sobie z usunięciem drzew, a one rozsadziłyby planetę. Baobaby to nasze codzienne obowiązki: szkoła, praca, zadania, których się podjęliśmy. Jeśli je zaniedbamy, zaczną się gromadzić i wkrótce ich ogrom może nas przerosnąć, a wtedy... no właśnie: jedynka, poprawka, repeta itp.  Pamiętajcie o baobabach!!!
  • Podróż Małego Księcia jest symbolem naszej podróży w dorosłość, kiedy to zdobywamy wiedzę, doświadczenie i odkrywamy, co tak naprawdę jest najważniejsze w życiu.  A uczymy się głównie poprzez naśladowanie. Mieszkańcy planet reprezentują wartości, którym pewni ludzie gotowi są podporządkować swoje życie, takie jak władza (Król), zawyżona samoocena (Próżny), nałogi (Pijak), pieniądze (Bankier), ślepe poczucie obowiązku (Latarnik), sucha wiedza (Starszy Pan - geograf). Jednak Mały Książę nie przyjmuje ich światopoglądu i szuka dalej...
  • Na Ziemi Mały Książę odkrywa, czym jest przyjaźń i milość i wkrótce uznaje te wartości za najważniejsze w swoim życiu, choć zawierają ryzyko bólu związanego ze stratą ukochanej osoby. Najpierw przeżywa rozczarowanie w ogrodzie pełnym róż, gdy przekonuje się, że róża na jego planecie nie jest wcale wyjątkowa. Nauczony przez lisa, na czym polega "oswojenie", odkrywa, że jego róża jest rzeczywiście jedyna, gdyż ... jest jego różą. Czy nie tak dzieje się w miłości? Dlaczego jedna spośród wszystkich kobiet świata staje się nagle tą najważniejszą?
3. Kolejność wydarzeń:
Powieść zawiera 27 króciutkich rozdziałów i jest ilustrowana przez samego autora. Omijajcie szerokim łukiem wydania, które nie zawierają adnotacji: z ilustracjami autora. Przecież tekst jest tutaj nierozdzielnie związany z rysunkami!!!
  1. Wspomnienia z dzieciństwa (ocena braku wyobraźni dorosłych).
  2. Pierwsze spotkanie pilota z Małym Księciem (Sahara, nazajutrz po wypadku lotniczym, rysowanie baranka).
  3. Mały Książę - przybysz z innej planety.
  4. Planeta Małego Księcia (B-612).
  5. Historia baobabów.
  6. Opowieść o zachodach słońca.
  7. Niepokój Małego Księcia o różę.
  8. Opowieść o róży.
  9. Pożegnanie Małego Księcia z różą i wyruszenie w podróż.
  10. (1) Planeta Króla.
  11. (2) Planeta Próżnego.
  12. (3) Planeta Pijaka.
  13. (4) Planeta Bankiera.
  14. (5) Planeta Latarnika.
  15. (6) Planeta Starszego Pana (geografa).
  16. (7) Ziemia:
  17. a) spotkanie ze żmiją na Saharze
  18. b) spotkanie z kwiatem pustyni
  19. c) góra i echo
  20. d) ogród różany
  21. e) przyjaźń z lisem
  22. f) rozmowa ze Zwrotniczym
  23. g) rozmowa z Kupcem (pigułki zaspokajające pragnienie)
  24. Poszukiwanie wody na pustyni.
  25. Znalezienie studni i odkrycie powodu przybycia Małego Księcia na pustynię (rocznica jego wylądowania na Ziemi).
  26. Umowa Małego Księcia ze żmiją i jego odejście do róży.
  27. Zakończenie - wspomnienie lotnika sprzed sześciu lat: tęsknota za Malym Księciem.
4. Fabuła i akcja powieści:
Akcja toczy się w ciągu 8 dni, tj. od spotkania Małego Księcia z pilotem do jego metaforycznego odejścia na swoją planetę. Przez ten czas lotnik naprawia samolot, a Mały Książę opowiada mu o swoim dotychczasowym życiu, podróży na Ziemię, przeżytych tu przygodach i zdobytych doświadczeniach.
Fabuła powieści obejmuje ponad rok, tj. dokładnie 1 rok pobytu Małego Księcia na Ziemi i nieokreślony czas pobytu na jego planecie oraz podróży na Ziemię.
Można zatem powiedzieć, że wydarzenia umieszczone są w dwóch planach czasowych: teraźniejszości i przeszłości (retrospekcja). 

5. Narracja w "Małym Księciu":
Wyraźnie widać dwóch narratorów:
1) narrator konkretny (narracja pierwszoosobowa) - uczestnik wydarzeń, pilot - rozdziały 1-9, 24-27 (narrator konkretny ujawnia swoja obecność przynajmniej jednym zdaniem np."Sądzę, że dla swej wycieczki Mały Książę wykorzystał odlot wędrownych ptaków." (rozdz.9)
2) narrator abstrakcyjny (narracja trzecioosobowa) - rozdziały 10-23 (ani razu nie ujawnia się narrator konkretny)

6. Cytaty 
"Mały Książę" to skarbnica aforyzmów, które mogą być wykorzystane "żywcem" jako hasła, dedykacje czy wskazówki życiowe. Można umieścić taki aforyzm na gazetce szkolnej, wpisać do książki ofiarowanej przyjacielowi albo do jego pamiętnika. Prawdy zawarte w tych krótkich cytatach są uniwersalne, to znaczy, że nigdy się nie starzeją, sa aktualne w każdej epoce. Nie bez powodu "Mały Książę" jest bardzo popularnym prezentem na 18-kę... 
  • Wszyscy dorośli byli kiedyś dziećmi. Choć niewielu z nich o tym pamięta. (autor)
  • Zawsze ulega się urokowi tajemnicy. (narrator - pilot)
  • Idąc prosto przed siebie, nie można zajść daleko... (Mały Książę)
  • Dorośli są zakochani w cyfrach. (narrator - pilot)
  • Dzieci muszą być bardzo pobłażliwe w stosunku do dorosłych. (narrator - pilot)
  • Trzeba się zmusić do regularnego wyrywania baobabów. (Mały Książę)
  • Czasem odłozenie pracy na później nie przynosi szkody. Lecz w wypadku baobabu kończy się zawsze katastrofą. (Mały Książę)
  • (...) dzieci, uważajcie na baobaby! (narrator - pilot) 
  • (...) gdy jest bardzo smutno, to kocha się zachody słońca. (Mały Książę)
  • Świat łez jest taki tajemniczy. (narrator - pilot)
  • Muszę poznać dwie lub trzy gąsienice, jeśli chcę zawrzeć znajomość z motylem. (Róża)
  • Próżni słysza tylko pochwały. (narrator)
  • (...) można być jednocześnie obowiązkowym i leniwym. (narrator)
  • Wśród ludzi jest się także samotnym (...) (żmija)
  • Poznaje się tylko to, co się oswoi (...) Ludzie mają zbyt mało czasu, aby cokolwiek poznać. Kupują w sklepach rzeczy gotowe. A ponieważ nie ma magazynów z przyjaciółmi, więc ludzie nie mają przyjaciół. (lis)
  • Mowa jest źródłem nieporozumień. (lis)
  • Dzięki obrządkowi pewien dzień odróżnia się od innych, pewna godzina od innych godzin. (lis)
  • (...) dobrze widzi sie tylko sercem. Najwazniejsze jest niewidoczne dla oczu. (lis)
  • Stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś. (lis) 
  • Zawsze się wydaje, że w innym miejscu będzie lepiej (...) Zwrotniczy)
  • Jedynie dzieci wiedzą, czego szukają (...) (Mały Książę)
  • Nawet w obliczu śmierci przyjemna jest świadomość posiadania przyjaciela. (Mały Książę)
  • Woda może także przynieśc korzyść sercu. (Mały Książę)
  • Gwiazdy są piękne, ponieważ na jednej z nich istnieje kwiat, którego nie widać... 
  • Pustynię upiększa to, że gdzieś w sobie kryje studnię. (Mały Książę)
  • (...) to, co upiększa dom czy gwiazdy, czy pustynie, jest niewidzialne. (narrator - pilot)
  • (...) oczy są ślepe. Szukać należy sercem. (Mały Książę)
  • Decyzja oswojenia niesie w sobie ryzyko łez. (narrator - pilot) 
  • (...) kiedy się ktoś rumieni, to jakby mówił "tak" (...) (narrator - pilot)

środa, 10 lutego 2016

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "CUDZOZIEMCE"


1. Kilka słów o powieści: "Cudzoziemka" to psychologiczna powieść Marii Kuncewiczowej, jeden z najwybitniejszych utworów polskich okresu dwudziestolecia międzywojennego. Wydana w Warszawie w 1936 r., przedtem ukazywała się w odcinkach w prasie.  Jest zapisem wspomnień i refleksji kobiety, która u schyłku swego życia dostrzega, jak bardzo krzywdziła innych, mszcząc się za swoje rozczarowania.

2. Elementy autobiograficzne w "Cudzoziemce"
Główna bohaterka to portret literacki matki samej autorki. Powieść ta stała się dla Marii sposobem poradzenia sobie z emocjami po śmierci matki-artystki (1930), próbą rozrachunku ze wspomnieniami
po niej i uporządkowania zawiłych relacji z kobietą, która nie potrafiła pokochać swojej córki, bo własne życie nie przyniosło jej satysfakcji i zadowolenia.
Nie wierzycie? Oto dowody w postaci faktów z biografii autorki, które z drobnymi zmianami znalazły się w powieści:

  • Matka Marii Kuncewiczowej to Adelina Róża z Dziubińskich Szczepańska, wnuczka legionisty napoleońskiego, który poślubił Kreolkę; 
  • urodziła się w roku 1860;
  • jej rodzice, Adolf i Zofia, mieszkali w Taganrogu,  potem przenieśli się do Polski;
  • Adeline do Polski trafiła wcześniej za sprawą ciotki Ludwiki;
  • w Warszawie uczyła się muzyki u Apolinarego Kątskiego
  • zakochała się w jego synu, Marcinie Kątskim i przeżyła zawód milosny; 
  • naukę kontynuowała w instytucie muzycznym w Petersburgu;
  • w roku 1881 poślubiła nauczyciela matematyki, Józefa Szczepańskiego;
  • mieszkali służbowo w Saratowie, Samarze a następnie w Warszawie;
  • Adeline udzielała lekcji gry na skrzypcach;
  • mieli synów: Aleksandra, Kazimierza i Wiktora oraz córkę Marię - dwaj młodsi chłopcy zmarli w czasie epidemii szkarlatyny;
  • Aleksander studiowal za granicą;
  • Maria uczyła się muzyki pod kierunkiem matki.
3. Wyjaśnienie tytułu Oprócz znaczenia podstawowego wyraz "cudzoziemka" użyty w tytule ma znaczenie symboliczne, wielokrotnie zresztą wyjaśniane w tekście. Oznacza, że Róża była obca nawet dla najbliższych, którzy ją kochali, podziwiali, bali się jej, ale tak naprawdę nikt jej nie rozumiał. Śniada cera, krucze włosy, wschodni akcent, niespotykana wrażliwość, wybuchowy temperament, chwiejność nastrojów, a przede wszystkim wyrafinowane potrzeby estetyczne, tworzyły z niej człowieka jedynego w swoim rodzaju. 

4. Dwa plany czasowe:

Czas rzeczywisty (teraźniejszość)
  • narrator trzecioosobowy; kilka godzin pobytu Róży w domu Marty, spotkania z członkami rodziny (mąż Adam, wnuk Zbyszek, syn Władyś, synowa Jadwiga, córka Marta, zięć Paweł; + służąca Sabina); kilka godzin w pokoju Róży u Strawskich, gdzie umiera na atak serca
Miejsce akcji: Warszawa międzywojenna - mieszkanie Marty, pokoik Róży przy ul. Wilczej wynajmowany u państwa Strawskich

Przebieg wydarzeń (akcja):
Róża odwiedza 30-letnią córkę Martę, znaną śpiewaczkę operową. Nie zastaje jej w domu, więc czeka na jej powrót. Odbiera telefon od męża, Adama, który od roku mieszka z panią Kwiatkowską. Żąda, aby mąż przyszedł, bo ma dla niego zrobione na drutach gamasze. Kłóci się z niesfornym wnukiem, Zbyszkiem, a następnie wypomina mężowi śmierć ich synka, kilkuletniego Kazia. Podczas kłótni słabnie, ale wszystko wskazuje na to, że, jak zawsze, udaje. Na jej życzenie przychodzi najstarszy syn, Władyś, z żoną Jadwigą. Róża traktuje synową z niespotykaną dotąd uprzejmością. Prosi syna, by załatwił paszport do Królewca, gdyż chce odbyć wizytę u doktora Gerhardta. Daje wszystkim do zrozumienia, że bardzo się ostatnio zmieniła. Potwierdza to obiad z rodziną Marty, kiedy przeprasza wszystkich za swoje dotychczasowe zachowanie. Chwali potrawy i pije wino. Prosi córkę, żeby później do niej przyszła. Po powrocie do swego mieszkania (pokoik wynajmowany u Strawskich) robią z mężem rachunek sumienia i wybaczają sobie nawzajem wszystkie krzywdy. Kiedy przychodzi Marta, matka odwołuje wszelkie nauki, jakimi przez całe życie ją raczyła. Mówi, że w życiu najważniejsza jest radość i miłość, a ich brak nie pozwala w pełni rozwinąć się sztuce. Opowiada o wizycie u doktora Gerhardta, który pierwszy zrozumiał, co się dzieje w jej duszy. Wyjaśnia, dlaczego nieszczęśliwa młodzieńcza miłość do Michała Bądskiego zrujnowała jej całe życie. Po wyjściu Marty Różę trapią koszmary senne, postać Gerhardta i Michała zlewają się w jedno. Kobieta dostaje ataku serca. Strawski zawiadamia rodzinę, która przybywa w nocy. Róża umiera wśród najbliższych, Adam przybywa tuż po jej śmierci.

Czas retrospekcji (przeszłość dalsza i bliższa): 
  • mowa niezależna, narrator pierwszoosobowy - bezpośrednie wypowiedzi Róży (np. oskarżenie męża o śmierć Kazia, historia puszki kawioru, małżeństwo dziadka z Kreolką itp.)
  • mowa zależna, narrator trzecioosobowy - opowieści o przeszłości Róży, historia rodziny Jadwigi
  • mowa pozornie zależna, narrator trzecioosobowy - wspomnienia Róży
Miejsce akcji:
- dzieciństwo w Taganrogu
- mieszkanie ciotki Luizy w Warszawie
- Petersburg - studia w konserwatorium u Leopolda Auera
- Saratowo (po ślubie z Adamem)
- Berlin (wizyta u Władysia - studia)
- Rzym (wizyty u Władysia - placówka)
- Królewiec (wizyty u Władysia - placówka; doktor Gerhard)

Przebieg wydarzeń (akcja):
Strzępy wspomnień z dzieciństwa, młodości oraz małżeństwa, ujawniające trudny charakter Róży. Pojawiaja się one pomiędzy wydarzeniami czasu teraźniejszego, sprowokowane przez drobiazgi, rozmowy itp. 

Najważniejsze wydarzenia, które wpłynęły na życie Róży, to:
- zawód miłosny z młodości (Michał Bądski)
- śmierć kilkuletniego synka, Kazia (żal do męża za jego pogodzenie się z tym faktem)
- poczęcie córki, Marty (znienawidzenie męża i ćórki za gwałt)
- odkrycie talentu wokalnego Marty (odebranie córki mężowi)
- wizyta u doktora Gerharda (pierwszy czlowiek, który zrozumiał jej problemy)

5. Kwestia nazwiska Róży: Dlaczego, u licha, we wszystkich opracowaniach figuruje nazwisko Żabczyńska? Przecież to nazwisko jej ojca, a Róża jest mężatką. Toż nawet wyzwolona Konopnicka nosiła nazwisko męża! Wprawdzie nigdzie nie pada nazwisko Adama, ale jest pewna podpowiedź. Oto Władyś nazywa żartobliwie młodszą siostrę, Martę, "panią Kornacką", że niby taka poważna, jak na swoje lata. Więc może Róża Kornacka?

6. Kwestia wieku Róży: Opracowania na ogół podają - 65 lat, ale to wyliczenie bardzo przybliżone, oparte raczej na wątkach autobiograficznych (pkt 2.) niż na powieści, w której nie ma właściwie żadnego konkretnego punktu odniesienia, oprócz wieku Marty. Sama autorka udziela bardzo niedokładnych wskazówek. Kilkakrotnie powtarza informację o przeszło czterdziestu latach małżeństwa Róży i Adama (+/- kilka lat)  oraz o czterdziestoletniej męce Róży po zdradzie Michała, co w ogóle nie pasuje. Romans rozpoczął się, kiedy Róża miała 16 lat, potem Michał wyjechał do Petersburga, gdzie uwiódł "kursistkę", a w kilka lat po jego zdradzie Róża wyszła za Adama. 
Najmłodsze dziecko Róży - córka Marta - ma 30 lat. W powieści padają dwie informacje, że narodziła się 10 lat po śmierci Kazia i że została poczęta 10 lat po śmierci Kazia. Nawet rocznikowo to się nie zgadza, bo urodziła się w lipcu, a rocznica śmierci Kazia była późną jesienią ("ostatnie liście klonów"). Poczęcie jest opisane dość szczegółowo, więc ta informacja wydaje się bardziej prawdopodobna. Zatem Marta urodziła się 9 miesięcy po 10 rocznicy śmierci Kazia.
W chwili poczęcia Marty Władyś (najstarszy) jest rok przed maturą, zatem jest od niej starszy jakieś 18 lat. Wiemy też, że w wieku lat dwudziestu paru (22-23?) zaręczył się podczas studiów w Berlinie. Kilka lat potem (3-4?) ożenił się z Jadwigą.  Rok po ślubie przyjechał z wizytą do matki i obiecał, że zabierze ją za granicę. Udało się to po 10 latach, kiedy "po wielkiej wojnie" - czyli po 1918 r. - otrzymał placówkę w Rzymie. Miał wtedy około czterdziestki (37?), a Róża "w swoim sześćdziesiątym roku - wyglądała na lat czterdzieści".  Obecnie Wladyś ma więc lat 48. Jeśli Róża ma 65, to spłodzila syna podczas romansu z Michałem, a nie po ślubie... Jeżeli w tym rozumowaniu jest jakiś błąd, to wynikać może z niewiedzy na temat ówczesnego wieku maturalnego ;-)

7. Historia w "Cudzoziemce":
W powieści pojawiają się postacie i fakty historyczne, które pozwalają ukonkretnić czas wydarzeń:
  • Dziad Róży był uczestnikiem legionów polskich we Włoszech i żołnierzem napoleońskim.
  • Jako młoda dziewczyna Róża występowała przed znanym skrzypkiem Pablo Sarasate (1844-1908), który ofiarował jej swój smyczek.
  • W konserwatorium petersburskim Róża uczyła się u Leopolda Auera, który w latach 1867-1917 prowadził klasę skrzypiec. Po pół roku nauki grała koncert przed wielkim księciem.(Michał Romanow)
  • Władyś zaczął robić karierę dyplomatyczną po 1918 r. -  "po wielkiej wojnie, wszedł do służby zagranicznej państwa polskiego" - otrzymał placówki w Rzymie, a potem w Królewcu.
8. Charakterystyka Róży:
Tyle jest tego w Internecie, że szkoda mojego czasu. Może tylko dodam, jako ciekawostkę, że neurastenia Róży stała się obiektem badań psychologów, a niektórzy uważali, że kobieta, której bez żadnej konkretnej przyczyny przemyka myśl zabicia własnych dzieci, nie jest postacią tragiczną, tylko chorą psychicznie. W każdym razie ta lektura może być świetnym kontekstem do tematów o rodzinie i relacjach rodzinnych, portrecie toksycznej matki, portrecie złej kobiety, ciekawym wizerunku literackim,  samotności, wpływie jednostkowych wydarzeń na życie czlowieka  itp.

9. Adaptacje filmowe
W 1986 r. Ryszard Ber nakręcił film "Cudzoziemka" ze wspaniałą kreacją Ewy Wiśniewskiej.