1. Kilka słów o powieści: "Cudzoziemka" to psychologiczna powieść Marii Kuncewiczowej, jeden z najwybitniejszych utworów polskich okresu dwudziestolecia międzywojennego. Wydana w Warszawie w 1936 r., przedtem ukazywała się w odcinkach w prasie. Jest zapisem wspomnień i refleksji kobiety, która u schyłku swego życia dostrzega, jak bardzo krzywdziła innych, mszcząc się za swoje rozczarowania.
2. Elementy autobiograficzne w "Cudzoziemce"
Główna bohaterka to portret literacki matki samej autorki. Powieść ta stała się dla Marii sposobem poradzenia sobie z emocjami po śmierci matki-artystki (1930), próbą rozrachunku ze wspomnieniami
po niej i uporządkowania zawiłych relacji z kobietą, która nie potrafiła pokochać swojej córki, bo własne życie nie przyniosło jej satysfakcji i zadowolenia.
Nie wierzycie? Oto dowody w postaci faktów z biografii autorki, które z drobnymi zmianami znalazły się w powieści:
- Matka Marii Kuncewiczowej to Adelina Róża z Dziubińskich Szczepańska, wnuczka legionisty napoleońskiego, który poślubił Kreolkę;
- urodziła się w roku 1860;
- jej rodzice, Adolf i Zofia, mieszkali w Taganrogu, potem przenieśli się do Polski;
- Adeline do Polski trafiła wcześniej za sprawą ciotki Ludwiki;
- w Warszawie uczyła się muzyki u Apolinarego Kątskiego
- zakochała się w jego synu, Marcinie Kątskim i przeżyła zawód milosny;
- naukę kontynuowała w instytucie muzycznym w Petersburgu;
- w roku 1881 poślubiła nauczyciela matematyki, Józefa Szczepańskiego;
- mieszkali służbowo w Saratowie, Samarze a następnie w Warszawie;
- Adeline udzielała lekcji gry na skrzypcach;
- mieli synów: Aleksandra, Kazimierza i Wiktora oraz córkę Marię - dwaj młodsi chłopcy zmarli w czasie epidemii szkarlatyny;
- Aleksander studiowal za granicą;
- Maria uczyła się muzyki pod kierunkiem matki.
4. Dwa plany czasowe:
Czas rzeczywisty (teraźniejszość):
- narrator trzecioosobowy; kilka godzin pobytu Róży w domu Marty, spotkania z członkami rodziny (mąż Adam, wnuk Zbyszek, syn Władyś, synowa Jadwiga, córka Marta, zięć Paweł; + służąca Sabina); kilka godzin w pokoju Róży u Strawskich, gdzie umiera na atak serca
Miejsce akcji: Warszawa międzywojenna - mieszkanie Marty, pokoik Róży przy ul. Wilczej wynajmowany u państwa Strawskich
Przebieg wydarzeń (akcja):Róża odwiedza 30-letnią córkę Martę, znaną śpiewaczkę operową. Nie zastaje jej w domu, więc czeka na jej powrót. Odbiera telefon od męża, Adama, który od roku mieszka z panią Kwiatkowską. Żąda, aby mąż przyszedł, bo ma dla niego zrobione na drutach gamasze. Kłóci się z niesfornym wnukiem, Zbyszkiem, a następnie wypomina mężowi śmierć ich synka, kilkuletniego Kazia. Podczas kłótni słabnie, ale wszystko wskazuje na to, że, jak zawsze, udaje. Na jej życzenie przychodzi najstarszy syn, Władyś, z żoną Jadwigą. Róża traktuje synową z niespotykaną dotąd uprzejmością. Prosi syna, by załatwił paszport do Królewca, gdyż chce odbyć wizytę u doktora Gerhardta. Daje wszystkim do zrozumienia, że bardzo się ostatnio zmieniła. Potwierdza to obiad z rodziną Marty, kiedy przeprasza wszystkich za swoje dotychczasowe zachowanie. Chwali potrawy i pije wino. Prosi córkę, żeby później do niej przyszła. Po powrocie do swego mieszkania (pokoik wynajmowany u Strawskich) robią z mężem rachunek sumienia i wybaczają sobie nawzajem wszystkie krzywdy. Kiedy przychodzi Marta, matka odwołuje wszelkie nauki, jakimi przez całe życie ją raczyła. Mówi, że w życiu najważniejsza jest radość i miłość, a ich brak nie pozwala w pełni rozwinąć się sztuce. Opowiada o wizycie u doktora Gerhardta, który pierwszy zrozumiał, co się dzieje w jej duszy. Wyjaśnia, dlaczego nieszczęśliwa młodzieńcza miłość do Michała Bądskiego zrujnowała jej całe życie. Po wyjściu Marty Różę trapią koszmary senne, postać Gerhardta i Michała zlewają się w jedno. Kobieta dostaje ataku serca. Strawski zawiadamia rodzinę, która przybywa w nocy. Róża umiera wśród najbliższych, Adam przybywa tuż po jej śmierci.
- mowa niezależna, narrator pierwszoosobowy - bezpośrednie wypowiedzi Róży (np. oskarżenie męża o śmierć Kazia, historia puszki kawioru, małżeństwo dziadka z Kreolką itp.)
- mowa zależna, narrator trzecioosobowy - opowieści o przeszłości Róży, historia rodziny Jadwigi
- mowa pozornie zależna, narrator trzecioosobowy - wspomnienia Róży
- dzieciństwo w Taganrogu
- mieszkanie ciotki Luizy w Warszawie
- Petersburg - studia w konserwatorium u Leopolda Auera
- Saratowo (po ślubie z Adamem)
- Berlin (wizyta u Władysia - studia)
- Rzym (wizyty u Władysia - placówka)
- Królewiec (wizyty u Władysia - placówka; doktor Gerhard)
Przebieg wydarzeń (akcja):
Strzępy wspomnień z dzieciństwa, młodości oraz małżeństwa, ujawniające trudny charakter Róży. Pojawiaja się one pomiędzy wydarzeniami czasu teraźniejszego, sprowokowane przez drobiazgi, rozmowy itp.
- zawód miłosny z młodości (Michał Bądski)
- śmierć kilkuletniego synka, Kazia (żal do męża za jego pogodzenie się z tym faktem)
- poczęcie córki, Marty (znienawidzenie męża i ćórki za gwałt)
- odkrycie talentu wokalnego Marty (odebranie córki mężowi)
- wizyta u doktora Gerharda (pierwszy czlowiek, który zrozumiał jej problemy)
5. Kwestia nazwiska Róży: Dlaczego, u licha, we wszystkich opracowaniach figuruje nazwisko Żabczyńska? Przecież to nazwisko jej ojca, a Róża jest mężatką. Toż nawet wyzwolona Konopnicka nosiła nazwisko męża! Wprawdzie nigdzie nie pada nazwisko Adama, ale jest pewna podpowiedź. Oto Władyś nazywa żartobliwie młodszą siostrę, Martę, "panią Kornacką", że niby taka poważna, jak na swoje lata. Więc może Róża Kornacka?
6. Kwestia wieku Róży: Opracowania na ogół podają - 65 lat, ale to wyliczenie bardzo przybliżone, oparte raczej na wątkach autobiograficznych (pkt 2.) niż na powieści, w której nie ma właściwie żadnego konkretnego punktu odniesienia, oprócz wieku Marty. Sama autorka udziela bardzo niedokładnych wskazówek. Kilkakrotnie powtarza informację o przeszło czterdziestu latach małżeństwa Róży i Adama (+/- kilka lat) oraz o czterdziestoletniej męce Róży po zdradzie Michała, co w ogóle nie pasuje. Romans rozpoczął się, kiedy Róża miała 16 lat, potem Michał wyjechał do Petersburga, gdzie uwiódł "kursistkę", a w kilka lat po jego zdradzie Róża wyszła za Adama.
Najmłodsze dziecko Róży - córka Marta - ma 30 lat. W powieści padają dwie informacje, że narodziła się 10 lat po śmierci Kazia i że została poczęta 10 lat po śmierci Kazia. Nawet rocznikowo to się nie zgadza, bo urodziła się w lipcu, a rocznica śmierci Kazia była późną jesienią ("ostatnie liście klonów"). Poczęcie jest opisane dość szczegółowo, więc ta informacja wydaje się bardziej prawdopodobna. Zatem Marta urodziła się 9 miesięcy po 10 rocznicy śmierci Kazia.
W chwili poczęcia Marty Władyś (najstarszy) jest rok przed maturą, zatem jest od niej starszy jakieś 18 lat. Wiemy też, że w wieku lat dwudziestu paru (22-23?) zaręczył się podczas studiów w Berlinie. Kilka lat potem (3-4?) ożenił się z Jadwigą. Rok po ślubie przyjechał z wizytą do matki i obiecał, że zabierze ją za granicę. Udało się to po 10 latach, kiedy "po wielkiej wojnie" - czyli po 1918 r. - otrzymał placówkę w Rzymie. Miał wtedy około czterdziestki (37?), a Róża "w swoim sześćdziesiątym roku - wyglądała na lat czterdzieści". Obecnie Wladyś ma więc lat 48. Jeśli Róża ma 65, to spłodzila syna podczas romansu z Michałem, a nie po ślubie... Jeżeli w tym rozumowaniu jest jakiś błąd, to wynikać może z niewiedzy na temat ówczesnego wieku maturalnego ;-)
W powieści pojawiają się postacie i fakty historyczne, które pozwalają ukonkretnić czas wydarzeń:
- Dziad Róży był uczestnikiem legionów polskich we Włoszech i żołnierzem napoleońskim.
- Jako młoda dziewczyna Róża występowała przed znanym skrzypkiem Pablo Sarasate (1844-1908), który ofiarował jej swój smyczek.
- W konserwatorium petersburskim Róża uczyła się u Leopolda Auera, który w latach 1867-1917 prowadził klasę skrzypiec. Po pół roku nauki grała koncert przed wielkim księciem.(Michał Romanow)
- Władyś zaczął robić karierę dyplomatyczną po 1918 r. - "po wielkiej wojnie, wszedł do służby zagranicznej państwa polskiego" - otrzymał placówki w Rzymie, a potem w Królewcu.
Tyle jest tego w Internecie, że szkoda mojego czasu. Może tylko dodam, jako ciekawostkę, że neurastenia Róży stała się obiektem badań psychologów, a niektórzy uważali, że kobieta, której bez żadnej konkretnej przyczyny przemyka myśl zabicia własnych dzieci, nie jest postacią tragiczną, tylko chorą psychicznie. W każdym razie ta lektura może być świetnym kontekstem do tematów o rodzinie i relacjach rodzinnych, portrecie toksycznej matki, portrecie złej kobiety, ciekawym wizerunku literackim, samotności, wpływie jednostkowych wydarzeń na życie czlowieka itp.
9. Adaptacje filmowe
W 1986 r. Ryszard Ber nakręcił film "Cudzoziemka" ze wspaniałą kreacją Ewy Wiśniewskiej.
9. Adaptacje filmowe
W 1986 r. Ryszard Ber nakręcił film "Cudzoziemka" ze wspaniałą kreacją Ewy Wiśniewskiej.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz