1. Co to jest Nie-Boska komedia?
To dramat romantyczny Zygmunta Krasińskiego (1812-1859) - poety uznawanego za trzeciego wieszcza epoki romantyzmu (obok Mickiewicza i Słowackiego). Napisany w 1833 r. a wydany dwa lata później w Paryżu. Zaplanowany początkowo jako pierwsza część trylogii pt. Ojciec.
2. Okoliczności powstania utworu
Zachęcam do zapoznania się z bardzo ciekawym życiorysem autora. Jego ojciec, generał Wincenty Krasiński, był wiernym poddanym cara i wielkim przeciwnikiem powstania listopadowego, dlatego zabronił synowi udziału w tym narodowym zrywie. Zygmunt posłuchał ojca, ale rozterki wewnętrzne go nie opuściły. W ramach usprawiedliwienia swojej postawy napisał utwór, który pokazuje, jak straszliwe konsekwencje niesie każda rewolucja. (Przypominam, że i Mickiewicz napisał "Dziady III", żeby usprawiedliwić klęskę powstania i swoją w nim nieobecność).
3. Skąd taki tytuł?
Na pierwszy rzut oka widać, że autora zainspirowała Boska komedia - śreniowieczny poemat Dantego o wędrówce poety w zaświaty do Piekła, Czyśćca i Raju. Przesłaniem utworu jest chęć nakłonienia ludzi do cnotliwego i moralnego życia.
Tytuł Nie-Boska komedia można więc interpretować jako
- uznanie, że historia cywilizacji to dzieło nie Boga, lecz ludzi wyposażonych przez Niego w wolną wolę;
- sugestię, że opisane w dramacie wydazrenia są sprzeczne z boskimi planami.
Warto jednak zwrócić uwagę na wiarę autora w siłę Opatrzności, co obrazuje ostatnia scena - wizja Chrystusa-mściciela.
4. O czym to jest, czyli tematyka utworu:
Fabuła utworu dotyczy losów arystokraty - hrabiego Henryka. Poznajemy go najpierw jako męża i ojca, który nie potrafi pogodzić życia rodzinnego z przekonaniem o swojej artystycznej misji. Następnie staje on na czele obozu arystokracji przeciwko zbuntowanemu ludowi i w obliczu nieuchronnej klęski popełnia samobójstwo. Zatem w cz. I i II - mamy dramat poety i rodziny, a w cz. III i IV - obraz rewolucji społecznej.
5. Budowa utworu:
Jeśli nie mieliście w dłoni książki, łatwo możecie zostać złapani na niewiedzy, ponieważ ten dramat nie składa się ze scen (jak Dziady), tylko z fragmentów oddzielonych od siebie gwiazdkami. Ponadto całość dzieli się na cztery części, a każda część rozpoczyna się poetyckim komentarzem dotyczącym bohaterów lub wydarzeń. Cz. I i II to dramat rodzinny, cz. III i IV - dramat społeczny. W sumie to jakieś 75 stron do przeczytania, ale choć tekst niełatwy, nasycony metafizyką i filozofią - to dla chcącego nic trudnego i przy odrobinie dobrej woli da się zrozumieć, tym bardziej, że jest pisany prozą.
6. Czas i miejsce akcji:
Jako że mamy do czynienia z dramatem romantycznym, akcja jest rozciągnięta na lata i toczy się w różnych miejscach. Brak wskazówek dotyczących konkretnych dat, możemy tylko określić upływ czasu.
- cz. I trwa ok. 1 roku - od ślubu do narodzin Orcia, jego chrztu i śmierci Żony;
- cz. II trwa ok. 4 lat, a zaczyna się 10 lat po cz. I - od wizyty na cmentarzu w 10 rocznicę śmierci Żony do ślepoty Orcia w 14 roku życia;
- cz. III i IV rozgrywa się w nieokreślonym czasie - przez co zyskuje charakter uniwersalny (te wydarzenia mogłyby się toczyć zawsze i wszędzie)
Miejsce akcji jest związane z wydarzeniami:
cz. I - kościół, wnętrze domu, ogród, dzikie ustronia, szpital obłąkanych
cz II - cmentarz, wąwóz górski, dom Hrabiego
cz. III - obóz rewolucjonistów,komnata w domu Hrabiego
cz. IV - zamek Świętej Trójcy
7. Bohaterowie:
Pan Młody, Mąż, Hrabia Henryk - bogaty arystokrata, poeta, w końcowych scenach ma 36 lat
Panna Młoda, Żona, Głos w górze (Maria) - nieszczęśliwa, odrzucona żona Henryka
Orcio (Jerzy Stanisław ) - syn Henryka i Marii, w końcowych scenach ma ponad 14 lat
Ojciec Chrzestny - chrzestny Orcia, później negocjator warunków kapitulacji
Jakub - osobisty służący Hrabiego Henryka
Pankracy - dyktator powstania ludu
Leonard - jeden z przywódców powstania, prorok "nowej wiary"
Bianchetti - włoski generał, geniusz strategii
Herman - syn filozofa wyświęcony przez Leonarda na zbójcę
Przechrzta - jeden z Żydów, którzy przeszedł z judaizmu na chrześcijaństwo
oraz mnóstwo postaci drugoplanowych - realnych i metafizycznych
8. Przebieg wydarzeń w punktach:
Część pierwsza (akcja trwa ok. 1 roku - od ślubu do chrzcin Orcia i śmierci Żony)
Poetycki komentarz: Apostrofa do romantycznego poety, którego twórczość oddaliła się od życia, który nie potrafi czuć i kochać. Przez ciebie płynie strumień piękności, ale ty nie jesteś pięknością.
- Anioły zsyłają Hrabiemu Henrykowi dobrą żonę, a siły zła - pokusę w postaci Dziewicy Poezji.
- Henryk żeni się z Marią.
- Wkrótce odkrywa, że nie kocha żony, tylko Dziewicę.
- Rodzi się Orcio.
- Henryk odchodzi od żony i idzie za Dziewicą.
- Podczas chrztu Orcia jego matka, obłąkana rozpaczą, zaklina syna, aby został poetą, a wtedy ociec go pokocha.
- Henryk odkrywa, że Dziewica to upiór zesłany przez siły zła.
- Po powrocie do domu Henryk dowiaduje się, że jego żonę odwieziono do domu dla obłąkanych.
- Henryk odwiedza żonę, która umiera na jego rękach.
Część druga ( akcja trwa ok. 4 lat - od 10 rocznicy śmierci Żony do oślepnięcia 14-letniego Orcia)
Poetycki komentarz: apostrofa do Orcia, niezwykłego kilkuletniego dziecka, wszechstronnie uzdolnionego, obdarzonego wdziękiem i urodą, ale rozmarzonego, zadumanego - innego niż wszystkie dzieci w jego wieku, będącego przedmiotem troski swego ojca.
- Dziesięcioletni Orcio z ojcem odwiedzają grób matki, którą syn często widuje we śnie i cytuje usłyszane od niej słowa.
- Podczas spaceru Hrabia dyskutuje z Filozofem zwiastującym nadejście rewolucji.
- W górskim wąwozie Hrabia ma przeczucie, że jego syn wkrótce oślepnie. Mefisto zsyła mu wizję czarnego Orła, który zachęca Henryka do obrony wartości arystokracji.
- W wieku czternastu lat Orcio ślepnie, ale zaczyna widzieć "oczyma duszy" (zostaje poetą).
- Orcio budzi się o północy i rozmawia z matką, wezwany lekarz stwierdza obłęd.
Część trzecia
Poetycki komentarz: Opis początków rewolucji: tłumy biedaków i przemawiający do nich Pankracy
- W szałasie odbywa się zebranie Przechrztów (Żydów, którzy przeszli na chrześcijaństwo, żeby przy okazji rewolucji zdradą obalić Krzyż). oni panów zabiją po błoniach - (...) a my ich potem zabijem, powiesim
- Przywódca rewolucji, Pankracy, planuje spotkanie z Hrabią Henrykiem, którego uważa za groźnego przeciwnika i chce go przekonać do swoich racji. Ja chcę go widzieć - spojrzeć mu w oczy - przeniknąć do głębi serca - przeciągnąć na naszą stronę.
- Przechrzta zostaje wysłany w poselstwie do Henryka.
- Henryk zmusza Przechrztę, aby go oprowadził (w przebraniu) po obozie rewolucjonistów, który przypomina piekło Dantego. Spotykają po po kolei:
- Hrabia Henryk przedstawia się Leonardowi jako morderca z klubu Hiszpańskiego.
- Pankracy odwiedza hrabiego Henryka w jego zamku i prowadzą dyskusję ideową, w której nie osiągają kompromisu.
Część czwarta:
Poetycki komentarz: Opis zamku Świętej Trójcy, gdzie schronili się arystokraci. Jest świt, podnoszą się mgły, a pod zamek ciągnie Lud jak na Sąd Ostateczny.
- Hrabia Henryk przedarł się przez obóz chłopów, zabijając ich stu, a tracąc dwustu swoich ludzi. W katedrze zamkowej Arcybiskup powierza mu przywództwo zamku. Arystokraci przysięgają wodzowi wierność.
- W obliczu nieuchronnej klęski arystokraci rozważają poddanie się i proponują Henrykowi układy, ale on uważa ich za zdrajców i straszy śmiercią.
- Orcio w lochach przedstawia ojcu wizję sądu nad nim. Glosy przepowiadają rychłą śmierć Henryka i wieczne potępienie: "Za to, żeś nic nie kochał, nic nie czcił prócz siebie i myśli twych, potępion jesteś, potępion na wieki!"
- Do zamku przybywa Ojciec Chrzestny (Orcia), by w imieniu Pankracego negocjować warunki kapitulacji. Arystokraci wypowiadają posłuszeństwo Hrabiemu, ale on ma za sobą wojsko i nie zgadza się na poddanie twierdzy.
- Kiedy zabrakło pocisków, Hrabia żegna się z Orciem. Syn mówi, że słyszał glos matki, która wzywała go do siebie. W chwilę poźniej pada trafiony kulą.
- Umierający Jakub przeklina pana za to, że skazał obrońców na śmierć. Henryk nie chce, aby zwycięzcy go sądzili, więc skacze w przepaść ze słowami: Poezjo, bądź mi przeklęta, jako i ja sam będę na wieki!
- Pankracy skazuje na śmierć wszystkich ocalałych arystokratów, w tym Ojca Chrzestnego, który ich broni. Poszukuje Henryka i dowiaduje się, że popełnił on samobójstwo, co ocenia pozytywnie, gdyż tylko on dotrzymał słowa i nie poddał się. Kiedy rozmawia z Leonardem o potrzebie budowania nowego świata, nawiedza go wizja Chrystusa - mściciela, który poraża go jasnością. Ze słowami: Galilejczyku, zwyciężyłeś (Galilaee, vicisti) Pankracy umiera.
9. Problemtyka utworu ( co wynika z treści):
Przesłanie utworu niesie ostatnia scena, kiedy w godzinie zwycięstwa rewolucji jej przywódca, Pankracy, umiera porażony światłem Chrystusa - mściciela. Tak Krasiński obrazuje ideę prowidencjalizmu (providentia „opatrzność”).
Prowidencjalizm (chrześcijański) jest poglądem historiozoficznym, w myśl którego losami świata i człowieka kieruje Opatrzność (Bóg). Wprawdzie człowiek ma wolną wolę, ale tylko w pewnym zakresie, więc kiedy przekroczy granice wyznaczone przez Boga, wtedy Stwórca będzie musiał interweniować, przywracając chrześcijański porządek.
A cóż to jest ta historiozofia? To bardzo popularne w XIX w. przekonanie, że poprzez analizę przeszłości można określić przyszłe losy świata.
Pamiętacie różne koncepcje narodowowyzwoleńcze popularne w epoce romantyzmu? Wallenrodyzm (Konrad Wallenrod), mesjanizm (Dziady III) i narodowy patriotyzm (Pan Tadeusz) w utworach Mickiewicza, czy idea winkelriedyzmu w Kordianie Słowakiego? W Nie-Boskiej komedii autor nie podpowiada jak walczyć (lub cierpieć), tylko ostrzega, czym grozi atak na chrześcijański porządek świata i tradycyjne wartości. Mimo konieczności zmian społecznych nie wolno przekraczać pewnych granic.
10. Motto i jego interpretacja
Dramat poprzedzony jest podwojnym mottem, a każde motto nie jest przypadkowym cytatem, tylko niesie informacje dotyczące przeslania utworu.
- „Do błędów, nagromadzonych przez przodków, dodali to, czego nie znali ich przodkowie — wahanie się i bojaźń; — i stało się zatem, — że zniknęli z powierzchni ziemi i wielkie milczenie jest po nich”. (Bezimienny - prawdopodobnie sam Krasiński) - Jest to swoista krytyka arystokracji, która okrucieństwem i niesprawiedliwością doprowadziła poddany sobie lud do buntu. Tym samym wydała wyrok sama na siebie.
- „To be, or not to be, that is the question”. (Hamlet) - Hamletowskie "Być albo nie być" można rozumieć jako refleksję nad zagrożonym istnieniem arystokracji. Mimo grzechów Krasiński postrzega ją jednak jako warstwę, która nie powinna zginąć z uwagi na wielkie zasługi, jakie oddała poddanym.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz