nr 1172 (39/1967)
Kolejna lektura awangardowa po "Ferdydurke" Gombrowicza. Warto się nad nią pochylić, bo znana na całym świecie.
1. Co warto wiedzieć o autorze "Tanga"?
Sławomir Piotr Paweł Mrożek (1930 - 2013), polski epik, dramaturg i rysownik (od 1953 publikował cykle rysunków w Przekroju). Tworzył głównie opowiadania satyryczne (mogliście się zetknąć z zabawną wizją przyszłości w opowiadaniu Wesele w Atomicach) oraz dramaty zaliczane do teatru absurdu. Jednym z nich jest właśnie Tango (1964), który przyniósł mu światową sławę. Bardzo polecam spektakl teatralny w znakomitej obsadzie aktorskiej - tu macie link: Tango - teatr TV - wg mnie to się lepiej ogląda niż czyta.
2. Jakim gatunkiem jest "Tango"?
To przede wszystkim nowatorski dramat współczesny. Utwór synkretyczny, gdyż można w nim odnaleźć różne konwencje: antyczną zasadę trzech jedności, szekspirowską tragedię, romantyczne monologi, elementy absurdu - parodię, groteskę, paradoks. A wszystko w gruncie rzeczy jest parabolą, bo poprzez fabułę utworu dochodzimy do ukrytych prawd uniwersalnych. Można ten dramat nazwać też groteskową tragikomedią, gdyż ukazuje zdeformowany świat, a w nim bohaterów zabawnych, żałosnych, groźnych, patetycznych - zawsze zachowujących się nieadekwatnie do sytuacji. Nawet śmierć nie jest tutaj potraktowana z należną powagą.
3. "Tango" w pigułce
W pewnej mieszczańskiej/inteligenckiej rodzinie panuje anarchia, gdyż jej starsi członkowie zbuntowali się przeciw tradycji, moralnemu ładowi i jakimkolwiek zasadom. Całymi dniami grają w karty, popijają alkohol, klną, nie sprzątają mieszkania i w ogóle zachowują się jak rozwydrzone nastolatki. Jedynie 25-letni student Artur pragnie przywrócić stary porządek, próbując różnych metod. Najpierw chce wstrząsnąć rodzinę tragedią, potem próbuje zorganizować tradycyjną ceremonię ślubną, w końcu wprowadza dyktaturę, grożąc śmiercią nieposłusznym krewnym. Kończy się to zgonem Artura, a władzę w domu przejmuje siłą jego zabójca, prostacki, arogancki typ - Edek.
4. Bohaterowie "Tanga"
Postacie są szczegółowo opisane w didaskaliach.
Artur - syn Eleonory i Stomila, ... młody człowiek, najwyżej dwudziestopięcioletni, prawidłowo rozwinięty, dorodny i regularny. W standardowym, dobrze i efektownie na nim leżącym ciemnym garniturze, w białej koszuli z krawatem. Czysty i wyprasowany. Niesie pod pachą kilka książek i skryptów, ponieważ wraca z wykładów na uniwersytecie. Student medycyny i filozofii, romantyczny buntownik przeciw anarchii, zwolennik tradycji i ładu moralnego, zabity przez Edka.
Eleonora - matka Artura, żona Stomila, kobieta w apogeum wieku średniego, w tak zwanych pajacykach. Za młodu ekscentryczka, obecnie zwolenniczka anarchii i swobody moralnej (sypia z Edkiem), zapatrzona w męża i jego światopogląd; ubolewa nad brakiem zazdrości męża, choć udaje szczęśliwą.
Stomil - ojciec Artura, mąż Eleonory, zaspany, w piżamie, poziewając i drapiąc się. Tęgi, duży olbrzymia siwa czupryna, tak zwana lwia. Awangardowy artysta kreujący się na buntownika przeciw normom i tradycjom, zwolennik eksperymentów teatralnych, wewnętrznie słaby konformista godzący się na zdrady żony; negację konwenansów wyraża poprzez niedbały ubiór (porozpinana piżama)
Eugeniusz - Starszy pan, siwy, bardzo dobrze wychowany, w okularach oprawionych cienko i złoto, ale zaniedbany w stroju, zakurzony i nieśmiały. Żakiet - jaskółka, wysoki, sztywny kołnierzyk, biały, ale brudny, szeroki krawat-plastron, w nim szpilka z perłą, ale poniżej długie do kolan szorty khaki. Wysokie szkockie skarpety, lakierki popękane, gołe kolana. "dziadko-wujek" Artura (zwraca się do niego mój drogi wnuko-siostrzeńcze), brat Eugenii, przywiązany do minionej epoki, sojusznik Artura w przywracaniu ładu; oportunista sprzyjający aktualnemu władcy.
Eugenia (Osoba Na Razie Zwana Babcią) - ...stara ale czerstwa i ruchliwa, czasem tylko cierpi na starcze zapaści. W sukni z trenem wlokącym się po ziemi, bardzo jaskrawej w olbrzymie kwiaty. Dżokejka, na nogach trampki. Krótkowzroczna. Najstarszy członek rodziny, siostra Eugeniusza (Genek, przecież to ja, twoja siostra Eugenia!), całymi dniami gra w karty znaczoną talią, przeklina i pije wódkę; oczarowana Edkiem i jego stylem życia, umiera z własnego wyboru na katafalku.
Ala - kuzynka Artura, dorodna, osiemnastoletnia, długie, proste włosy, odrzucająca zasady moralne, głosząca swobodę seksualną, ale tęskniąca za prawdziwą miłością.
Edek - ... osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany. Koszula w brzydką kratę, rozpięta zbyt głęboko na piersiach, wypuszczona na spodnie, z podwiniętymi rękawami. Spodnie jasnopopielate, szerokie, brudne i pomięte, buty jaskrawożólte i skarpetki kolorowe przesadnie. Drapie się co chwila w grube udo. Włosy długie i tłuste, które lubi przeczesywać grzebykiem wyjmowanym z tylnej kieszeni spodni. Mały, kwadratowy wąsik. Nieogolony. Na ręce zegarek w "złotej" bransolecie. Według Eugeniusza: (...) to debil, (...) to wredna postać. I paznokcie ma brudne, i w ogóle ciężki (...) Jestem przekonany, że oszukuje w kartach. Siorbie przy jedzeniu, rządzi się tutaj jak u siebie. (...) ja rozumiem, że pan Edek nie myje zębów, ale jeżeli już używa mojej szczoteczki, to niech chociaż używa jej do mycia zębów, a nie do czyszczenia butów. Początkowo znajomy rodziny, kochanek Eleonory, ulubieniec Eugenii, następnie służący - lokaj, w końcu despota i dyktator; to prostak, prymityw, brudas, "debil", przedstawiciel kultury masowej i symbol tryumfu brutalnej siły nad intelektem.
5. Co oznacza tytuł "Tango"?
To nawiązanie do nazwy tańca powstałego ok. 1900 r. w Argentynie i Urugwaju. Początkowo tańczono go w domach publicznych i podrzędnych lokalach, a więc kojarzono z kulturą masową niskich lotów. W wielu krajach uznano go za nieprzyzwoity, obsceniczny i wyuzdany, a więc zakazany nawet przez papieża Piusa X i cesarza niemieckiego. Jednak jeszcze przed I wojną światową zyskał popularność i wkroczył na salony. Obecnie jest jednym z najbardziej popularnych tańców turniejowych.
To ostatnia scena "Tanga: "Ustawiają się w prawidłowej pozycji, czekają na takt i ruszają. Edek prowadzi. Tańczą. Eugeniusz siwy, dostojny, w czarnym żakiecie, sztuczkowych spodniach, z czerwonym goździkiem w butonierce. Edek w zbyt ciasnej marynarce Artura, z rękawów za krótkich wystają jego potężne ręce, obejmuje Eugeniusza wpół. Tańczą klasycznie, Z wszystkimi figurami i przejściami tanga popisowego. Tańczą, dopóki nie spadnie kurtyna. A potem jeszcze przez jakiś czas słychać »La Cumparsitę« – nawet kiedy zapalą się światła na widowni – przez głośniki w całym teatrze –
Symbolika tanga jest bardzo bogata, co wykorzystał Mrożek, umieszczając tę nazwę w tytule swojego dramatu.
- W pierwszej kolejności to symbol przejęcia władzy przez przedstawiciela mas, kierującego się prymitywną siłą, przemocą i terrorem.
- To ostrzeżenie przed dominacją i kontrolą, a więc totalitaryzmem.
- To również symbol upadku dotychczasowych wartości, kultury i tradycji, ale też symbol słabości i marazmu warstwy inteligencji, która biernie poddaje się władzy cwaniaków, chamów i nieuków.
- Dla Polaków lat sześćdziesiątych to ostrzeżenie przed władzą klasy robotniczej, która nie ma kompetencji do rządzenia narodem.
- Warto zauważyć, że w czasach młodości Stomila tango było wyrazem buntu przeciw wartościom starej epoki. Ojciec mówi do Artura: Czy ty wiesz ile trzeba było wtedy odwagi, żeby zacząć tańczyć tango? (...) Ty sobie nie zdajesz sprawy z tego, ile nam zawdzięczasz. I pomyśleć, że po tośmy walczyli, żeby ci stworzyć tę swobodną przyszłość, którą ty teraz pogardzasz. Czyli tango było niegdyś narzędziem rewolucji obyczajowej, to pokolenie rodziców Artura wprowadziło je na salony, tym samym uznając wyższość kultury masowej nad prawdziwą sztuką.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz