CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "FERDYDURKE"

Pora na starcie z "Ferdydurke". I tu zaczynają się schody, ponieważ dla przeciętnego czytelnika ten poziom abstrakcji jest niesłychanie trudny do zrozumienia. Wychowani na powieści XIX-wiecznej, gdzie wszystko "ma ręce i nogi", nagle stajemy oko w oko powieścią tak awangardową, że już w momencie powstania (1937) wyprzedziła swój gatunek o jakieś 20 lat. Logika wydarzeń jest poważnie zachwiana, pozornie realistyczny świat nie przypomina niczego znanego, a w takiej sytuacji czytelnik nie jest w stanie utożsamić się z którymkolwiek bohaterem, co bardzo utrudnia odbiór, Ilu uczniów po pierwszych rozdziałach zakrzyknie, że kompletnie nie wie o co chodzi? Zakład, że większość? Władze Polski powojennej miały chyba podobne odczucia, bo powieść została ponownie wydana dopiero po tzw. odwilży październikowej (1956), kiedy to światem sztuki przestał rządzić socrealizm, którego założenia były proste jak konstrukcja cepa. A przy "Ferdydurke" trzeba mocno ruszyć głową, żeby odgadnąć ukryte znaczenia, zrozumieć metafory, odnaleźć aluzje literackie, odczytać ironię i groteskę. No dobrze, wypijcie słodki sok, schrupcie garść orzechów i do dzieła! 

1. Parę słów o autorze. Witold Marian Gombrowicz (1904-1969) - jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy współczesnych szerzej znany rodakom dopiero od 1980 roku (zakaz publikacji jego dzieł w kraju). Od 1939 r. przebywał na emigracji w Argentynie i Francji. Debiut literacki: "Pamiętnik z okresu dojrzewania"(1933).To właśnie surowy odbiór tego utworu przez krytykę leży podobno u podstaw "Ferdydurke". Pierwsza powieść - "Ferdydurke" (1937).
Ważniejsze dzieła:

• dramaty (3): "Iwona, księżniczka Burgunda" (1938), "Ślub" (1953), "Operetka" (1966);
• powieści: "Trans-Atlantyk" (1953),  "Pornografia" (1958; wyd.1960), "Kosmos"(1965)
• opowiadania: "Bakakaj" (1957)

Charakterystyczna dla stylu Gombrowicza jest narracja pierwszoosobowa oraz liczne neologizmy.

2. O czym jest "Ferdydurke'? Najogólniej mówiąc - o kształtowaniu człowieka, formowaniu go jako całości. Na przykładzie dziwacznych i nieprawdopodobnych przygód Józia Kowalskiego Gombrowicz próbuje odpowiedzieć na pytanie, co to znaczy "być sobą" i czy taki stan jest w ogóle możliwy, skoro podlegamy tylu czynnikom zewnętrznym. Kategorią, której Gombrowicz poświęca swoje rozważania, jest FORMA pojmowana jako środek zniewolenia człowieka przez innych ludzi. Owa forma realizuje się poprzez różne oczekiwania stawiane jednostce przez społeczeństwo, jak choćby "upupianie" czy przyprawianie "gęby" (o czym poniżej). Powieść ukazuje przy okazji satyryczny obraz różnych warstw społecznych oraz kpi z tzw. świętości narodowych.

3. Co to za dziwny tytuł - "Ferdydurke"?  Dla Polaka to jakieś obce słowo, które się z niczym nie kojarzy. Wśród krytyków też nie ma zgody na ten temat. Istnieje kilka hipotez próbujących nadać znaczenie temu dziwacznemu tytułowi. Jedna z nich (wg M. Głowińskiego) głosi, że najzwyczajniej nie ma on żadnego sensu. Pozostałe odwołują się do brzmień z jęz. angielskiego i tak:

• Prawdopodobnie Gombrowicz skopiował brzmienie nazwiska bohatera powieści"Babbitt" - Freddy Durkee.
• Być może tytuł jest fonetycznym zapisem wyrażenia "thirty door key" (czyli: klucz do trzydziestu drzwi) i sugeruje, że powieść daje wskazówki jak jednostka może osiągnąć autentyczny rozwój. Trzeba to powiązać z wiekiem Józia (30 lat) oraz z opowiadaniami o Filidorze (filo-door = lubiący drzwi = zamknięcie ukształtowanej jednostki)  i Filibercie (filo-berth lubiący miejsce postoju = zatrzymanie jednostki na pewnym stopniu rozwoju). Tych opowiadań, dołączonych do powieści jako przerywniki akcji, nauczyciele na ogół nie każą wam czytać, bo pewnie sami mieliby kłopoty z wyjaśnianiem ich treści ;-) Ja mam ;-)

4. Struktura powieści "Ferdydurke". Jest bardzo misterna i dokładnie przemyślana, mówi się nawet o perfekcjonizmie strukturalnym. Uwierzcie, autor nie był "pod wpływem" i doskonale wiedział, co robi :-) Przyjrzyjcie się poniższemu schematowi, który pokaże, jakie wyraźne i logicznie powiązane części można wyróżnić w tej na pozór chaotycznej fabule. 

• Cz. I - można zatytułować "Szkoła". To rozdziały I-III opowiadające o pobycie Józia w gimnazjum, gdzie poddaje się on wszechobecnemu "upupianiu".  Przeczytanie tej części da wam niewielką, ale zawsze, satysfakcję, bo Gombrowicz bezlitośnie wykpił system dydaktyczny polskiej szkoły oraz skostnienie kadry pedagogicznej.

Bohaterowie: prof. Pimko, uczniowie: Miętus (Miętalski), Syfon (Pylaszczkiewicz), Gałkiewicz,  Kopyrda, polonista Bladaczka, dyrektor Piórkowski ...

I - Porwanie

II - Uwięzienie i dalsze zdrabnianie

III - Przyłapanie i dalsze miętoszenie

• Przerywnik I  (W szkole na ogół skrzętnie pomijany, więc chwilowo odpuścimy...) 

IV - Przedmowa do "Filidora dzieckiem podszytego"

V - Filidor dzieckiem podszyty

• Cz. II (najdłuższą) - można zatytułować "Rodzina nowoczesna". To rozdziały VI-X opowiadające o pobycie Józia na stancji u Młodziaków, gdzie stara się on dostosować do nowoczesnych poglądów córki gospodarzy - Zuty, w której się zadurzył. Jednocześnie bohater walczy z tym stanem poprzez próbę zburzenia narzuconej przez Młodziaków formy nowoczesności, co mu się zresztą udaje. Ta część to satyra na postępowe (z pozoru) środowisko mieszczańskie.

Bohaterowie: Wiktor i Joanna Młodziakowie, Zuta Młodziakówna, Pimko, Kopyrda, Miętus

VI - Uwięzienie i dalsze zapędzanie w młodość

VII - Miłość

VIII - Kompot

IX - Podglądanie i dalsze zapuszczanie się w nowoczesność

X - Hulajnoga i nowe przyłapanie

• Przerywnik II  

XI - Przedmowa do "Filiberta dzieckiem podszytego"

XII - "Filibert dzieckiem podszyty" 

• Cz. III można zatytułować "Rodzina tradycyjna". To rozdziały XIII i XIV, w których mowa o pobycie Józia i Miętusa w Bolimowie - szlacheckim dworku rodziny Hurleckich. Gombrowicz wyśmiewa tu środowisko ziemiańsko-konserwatywne oraz chłopskie. 

Bohaterowie: państwo Hurleccy (ciotka z domu Lin, wujek Konstanty - Kocio, Zygmunt, Zosia), parobek Walek, Miętus, Józio Kowalski

XIII - Parobek, czyli nowe przychwycenie

XIV - Hulajgęba i nowe przyłapanie

Jak zauważyliście, powieść rozpoczyna się porwaniem Józia przez Pimkę, a kończy porwaniem Zosi przez Józia (kompozycja pierścieniowa lub klamrowa), co potwierdza przemyślaną konstrukcję, a w warstwie znaczeniowej nasuwa wniosek, że przed FORMĄ nie ma ucieczki, po prostu z jednej przechodzimy w drugą, choćbyśmy wcale nie mieli na to ochoty. Samo życie, prawda? Ile razy musieliście robić dobrą minę do złej gry i udawać grzecznego synka, fajnego kumpla czy twardziela?

5. Narracja w "Ferdydurke" jest pierwszoosobowa, ale niejednorodna. Można wyróżnić trzech narratorów, choć każdy z nich jest ... samym Gombrowiczem.

a) 30-letni pisarz Józef Kowalski (przed porwaniem przez Pimkę)

b) 17-letni gimnazjalista Józio Kowalski będący jednocześnie 30-letnim Józefem Kowalskim

c) trzecioosobowy narrator opowiadań o Filidorze i Filibercie - doktor Antoni Świstak

6. A czym są te "pupy", "gęby", "łydki" czy "kłębowiska/kupy"?  To słowa-klucze podsunięte przez samego autora. Ich zrozumienie spowoduje, że treść i przesłanie powieści stanie się o wiele jaśniejsze. Po przeczytaniu poniższych wyjaśnień, dopasujcie je do swoich doświadczeń życiowych, a okaże się, że sami wielokrotnie byliście "upupiani", a może nawet buntowaliście się przeciwko "gębie" narzuconej wam przez innych.

pupa, upupianie = narzucenie jednostce roli kogoś podrzędnego: dziecinnego, niedojrzałego, potrzebującego stałej kontroli i opieki. To przeważnie rola nadopiekuńczych matek, ale i ...szkoły! Te wszystkie "umyj ręce", "siedź prosto", "załóż szalik", to wyręczanie, osłanianie, podsuwanie gotowych rozwiązań, lekceważenie problemów... 

gęba = rola społeczna narzucona lub przybrana, ale przede wszystkim nieautentyczna. Innymi słowy, takie udawanie kogoś, kim się nie jest. Np. Młodziakowie przybierają pozę nowoczesnych rodziców, choć romansu córki z nauczycielem nie są w stanie zaakceptować, a  Miętus rozpaczliwie poszukuje prawdziwego parobka, który nigdy nikogo nie udawał.

• gęby Józia: 1) niedojrzały uczniak, 2) zakochany młodzieniec, 3) konserwatywny ziemianin, 4) uwodziciel i porywacz ( w żadnej z tych ról nie czuł się dobrze)

łydka = atrakcyjność fizyczna, zdrowie, młodość, witalność, ale i seksualne wyzwolenie, nowoczesność. Pojęcie związane z Zutą Młodziakówną, która dba wyłącznie o rozwój fizyczny (z całkowitym pominięciem intelektualnego) ;-) Takie przykłady znacie też zapewne ze swojego otoczenia.

kłębowisko/kupa = zburzenie formy lub konflikt między formami. To wieloosobowe bójki, do których dochodzi kilkakrotnie: w szkole - między chłopakami a chłopiętami, w domu Młodziaków - między gospodarzami a nocnymi gośćmi czy w dworze Hurleckich - między panami a chłopami. 

7. Nawiązania do literatury. Chyba najwyraźniej widać kpiny z narodowych świętości: Słowacki, Mickiewicz, Norwid, Żeromski. Najśmieszniejszy fragment powieści to lekcja języka polskiego - doskonała parodia takiejże lekcji z "Syzyfowych prac" Żeromskiego. Pamiętacie Sztettera, jak drżał, żeby go z pracy nie wyrzucili, kiedy Zygier recytował zakazaną przez rosyjskiego zaborcę "Redutę Ordona"? Jego odpowiednikiem jest Bladaczka, który drży o swoją posadę, bo ... Gałkiewicz nie chce uznać, że "Słowacki wielkim poetą był". Dodajmy do tego wyraźne nawiązania do"Pana Tadeusza": szlachecki dworek w Bolimowie (Soplicowie?), zainteresowana ogrodnictwem Zosia itp. Sceny przywitania gości w dworku oraz nieustannego objadania się potrawami donoszonymi przez służbę nasuwają nieodparte skojarzenia z dworkiem w Nawłoci z "Przedwiośnia".   Jest tego znacznie więcej, ale nie znacie tych utworów, więc sobie darujemy. 

8. Język powieści  jest bardzo ważny, bo nie służy wyłącznie przedstawieniu treści, ale zwraca uwagę sam na siebie, dlatego Julian Przyboś nazwał Gombrowicza "poetą prozy". Przy omawianiu utworów lirycznych często analizowaliście wers po wersie, gdyż każde słowo jest tam ważne, użyte świadomie i konsekwentnie. Z kolei w dotychczas poznanych utworach epickich mieliście do czynienia z tzw. językiem przezroczystym, którego po prostu nie dostrzegaliście, co najwyżej "podziwialiście" malarskość opisów, indywidualizację mowy bohaterów itp. Tymczasem podczas lektury "Ferdydurke" co chwila spotykacie się ze zdumiewającymi neologizmami różnego typu lub z wyrazami znanymi, ale użytymi w nowym znaczeniu. Zadziwiają konstrukcje zdaniowe, bo czyż można np. "jeść przeciwko komuś" albo "zgwałcić przez uszy"? Poniżej podam kilka znamiennych przykładów:

• tytuł powieści - "Ferdydurke" (patrz pkt 3)
• zabawa nazwiskiem Słowacki: Sło-wac-ki, Sło-wac-ki, Sło-wac-ki, wac-ki, wac-ki, Wa-cek, Wa-cek-Sło-wac-ki-i-musz-ka-pchła.
• liczne wyliczenia, neologizmy, zdrobnienia, wulgaryzmy itp.
• zapis słowa "bra...tać" (Ten pełen wahania wielokropek każe się zastanowić, czy Miętus jest rzeczywiście przekonany, że to jest możliwe?) 
• język postaci dopasowany do aktualnej "gęby" (np. Miętus mówiący gwarą)
• słowa - klucze: pupa, gęba. łydka
• zabawna rymowanka na zakończenie (patrz pkt 9)

9. Zakończenie powieści to chyba najbardziej znany cytat z literatury polskiej. "Koniec i bomba. /A kto czytał, ten trąba./W.G." Sugeruje czytelnikowi dystans do lektury dzieła, w którym filozoficzne rozważania przeplatają się z groteską i absurdem, a nonsens jest na porządku dziennym. Dwuwiersz ten podrzuciła pisarzowi wieloletnia służąca Gombrowiczów, kiedy zwierzył jej się, że nie ma pomysłu na zakończenie powieści.

10. Najważniejsze cytaty

"A zatem dlaczego Słowacki wzbudza w nas zachwyt i miłość? Dlaczego płaczemy z poetą, czytając ten cudny, harfowy poemat "W Szwajcarii"? Dlaczego, gdy słuchamy heroicznych, spiżowych strof "Króla Ducha" wzbiera w nas poryw? I dlaczego nie możemy oderwać się od cudów i czarów "Balladyny"... Dlatego, panowie, że Słowacki wielkim poetą był! Wielkim poetą! Zapamiętajcie to sobie, bo ważne! Dlaczego kochamy? Bo był wielkim poetą. Wielkim poetą był! Nieroby, nieuki, mówię wam przecież spokojnie, wbijcie to sobie dobrze do głowy (...)." 

"Bo nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę. A przed człowiekiem schronić się można tylko w objęcia innego człowieka. Przed pupą nie ma zaś w ogóle ucieczki – ścigajcie mnie, jeśli chcecie!"

"Nie jesteśmy samoistni, jesteśmy tylko funkcją innych ludzi, musimy być takimi, jakimi nas widzą."

"[...] istota ludzka nie wyraża się w sposób bezpośredni i zgodny ze swoją naturą, ale zawsze w jakiejś określonej formie i że owa forma, ów styl, sposób bycia nie jest tylko z nas, lecz jest nam narzucony z zewnątrz [...] Zawsze, bez przerwy szukamy formy i rozkoszujemy się nią lub cierpimy przez nią i przystosowujemy się do niej lub gwałcimy i rozbijamy ją, lub pozwalamy aby ona nas stwarzała."

11. Wredne pytania szczegółowe sprawdzające znajomość treści lektury (taką pracę domową zadawano uczniom podczas nauki zdalnej)

TEST ZNAJOMOŚCI FERDYDURKE

I. PORWANIE

1.      Do jakiego wieku z młodości sięga wspomnieniami Józio K. 15-16 lat

2.    Do jakiego renesansowego utworu nawiązuje aluzja „Las ten, co gorsza, był zielony”. Jest to aluzja do słynnych pierwszych słów Boskiej Komedii Dantego: "W życia wędrówce, na połowie czasu,/ Straciwszy z oczu szlak niemylnej drogi, / W głębi ciemnego znalazłem się lasu"

3.    Jakie 2 zawody wymieniają ciotki, które chcą, aby Józio się określił jako ktoś? adwokat, biuralista (lekarz, kobieciarz, koniarz)

4.  Czym zajął się Józio, aby się określić? przystąpił do napisania książki Pamiętnik z okresu dojrzewania

5.      Kogo nienawidził Józio jak nikt nigdy? gmin półinteligentów

6.      W którym miejscu w pokoju objawił się sobowtór? w kącie koło pieca

7.      Do jakiego gryzonia Józio porównał sobowtóra? jak szczur przyłapany na środku pokoju

8.      W jakich spodniach chodził prof. Pimko? w sztuczkowych

9.  Co się stało, gdy Pimko spojrzał na Józia po przeczytaniu jego utworu? nauczyciel zaczął go przepytywać, a Józio zamienił się w ucznia

10.  Do czyjej szkoły zabrał Pimko Józia? dyrektora Piórkowskiego

11.  Kiedy służąca przestała lamentować, że Pimko zabiera Józia do szkoły? kiedy Pimko ją uszczypnął

12.  Co się stało na ulicy? pinczerek rzucił się na Pimkę i rozdarł mu nogawkę spodni

II. UWIĘZIENIE I DALSZE ZDRABNIANIE

13.  W jakim wieku byli uczniowie gimnazjum? od lat dziesięciu do dwudziestu

14.  Do której klasy został zapisany Józio? do szóstej

15.  Jaki sposób mieli nauczyciele, aby uczniowie popadali w naiwność? matki za płotem szkoły

16.  Wymień 3 dowolne archaizmy, które zastosowali uczniowie witając Józia? waszmość dobrodzieja persona, amory do jakiejś podwiki, białogłowa itp.

17. W jaki sposób gimnazjaliści walczyli z niewinnością narzuconą przez Pimkę? mówili i pisali najgorsze świństwa

18.  Od czego zaczął się konflikt Miętusa i Syfona? Syfon wyznał, ze jest niewinny i nieuświadomiony

19. Który z uczniów zachował neutralność w konflikcie uświadomionych i nieuświadomionych gimnazjalistów? Kopyrda

20.  Kto uszkodził jednej z matek oko drutem? Myzdral

21.  W jaki sposób Miętus chciał odebrać Syfonowi ochotę do śpiewów? uświadamiając go siłą

22.  Co robił Pimko, prowadząc Józia K. do dyr. Piórkowskiego? pluł do każdej spluwaczki

23.  Jaką cechę charakterystyczną miała nauczycielka francuskiego? jąkała się i łzawiła

24.  Czego Piórkowski zabraniał swoim nauczycielom? samodzielnego myślenia i jedzenia (trzymał ich na diecie)

25.  Jak reagowało grono pedagogiczne na wieść o wizytatorze? zbijało się w kupę jak stado kuropatw

26.  Jakie przezwisko nosił nauczyciel języka polskiego? Bladaczka

27.  Jakie utwory J. Słowackiego wymieniał polonista, dowodząc wielkości poety? W Szwajcarii, Król Duch, Balladyna, Lilla Weneda

28.  Dlaczego Gałkiewicz, wg Bladaczki, nie był inteligentny? bo nie zachwycał się poezją Słowackiego

29.  Po jakim czasie recytacji Syfona Gałkiewicz uznał wielkość poezji Słowackiego? po kwadransie

III. PRZYŁAPANIE I DALSZE MIĘTOSZENIE

30.  Jaka konwencja literacka została wymieniona w opisie sporu ideologicznego między uczniami? idealizm

31.  Co zrobił Kopyrda na wieść o próbie uświadomienia Syfona przez uszy? wyskoczył przez okno na podwórko

32.  Co pierwotnie uratowało Syfona przed pojedynkiem na miny?

33.  Czym się zatruło wojsko Cezara? nieświeżą marchwią

34.  Podaj 2 synonimy oceny niedostatecznej, jakie wstawiał łacinnik? kic, pałka, sztyk

35.  Jaka końcówka fleksyjna w deklinacji miała udoskonalać człowieka? - us

36.  Dlaczego Józiowi nie udało się uciec przed oglądaniem pojedynku? bo został superarbitrem

37.  Co zjadł przypadkowo Miętus w czasie pojedynku? muchę

38.  Którzy uczniowie zostali związani podczas pojedynku przez Myzdrala i Hopka? Pyzo i Guzek

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

IV. PRZEDMOWA DO FILIDORA DZIECKIEM PODSZYTEGO

V. FILIDOR DZIECKIEM PODSZYTY

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

VI. UWIEDZENIE I  DALSZE ZAPĘDZANIE W MŁODOŚĆ

39.  Co oznacza termin deus ex machina? Bóg z maszyny = nieoczekiwany ratunek

40.  W jaki sposób Pimko chciał uwięzić Józia przez pensjonarkę? liczył, że gdy Józio się zakocha w młodej pensjonarce,  odechce się mu być dorosłym

41.  Kogo przypominała Józiowi pensjonarka? Kopyrdę

42.  Co Zuta trzymała w zębach? kluczyk angielski

43.  Jaki kolor miały ściany w hallu mieszkania Młodzików? jasnoniebieski

44.  Czym zajmowała się Zuta, przyjmując Pimke i Jozia? skubała opaloną skórę na ramionach

45.  Co śpiewał Pimko pensjonarce, żeby podkreślić jej złe wychowanie? arię z operetki

46.  Jaki paradoks dostrzegł Józio w postępowaniu Pimki utrwalającego go młodości? Pimko udawał staruszka zgorszonego nowoczesnością panny

47.  Jaka część ciała miała odróżniać starych od młodych? noga, łydka

48.  W jaki sposób Józio chciał zademonstrować swoją nowoczesność wobec inżynierowej? przybierając nowoczesną pozę

49.  Jakie miasto proponowała zburzyć Joanna Młodziakowa na znak nowoczesności? Kraków

50.  Jak Zuta okazała Józiowi  nienawiść? kopnęła go

51.  O jakim poecie nie słyszała Zuta? o Norwidzie

VII. MIŁOŚĆ

52.  Co gryzł Józio, obserwując rozmawiającą przez telefon Zutę? wykałaczkę

53.  Co robiła Zuta w swoim pokoju? czyściła bucik miękką ściereczką zamszową

54.  Co leżało na stoliku w pokoju Zuty? szczotka i scyzoryk

55.  Co miał na sobie Józio, odwiedzając Zutę w jej pokoju? marynarkę

56.  Co zrobił Miętus po wejściu do Młodziaków? zaatakował służącą, chciał ją zgwałcić

57.  Co przyniósł do domu Młodziaków Miętus? półbutelkę czystej monopolowej i serdelki

58.  Który uczeń jest zainteresowany Zutą? Kopyrda

59.  Do kogo, wychodząc od Młodziaków, wstąpił Miętus? do służącej

VIII. KOMPOT

60.  Ile godzin marzył o pensjonarce Józio? pięć godzin

61.  Jak zginął Syfon? powiesił się na wieszaku

62.  Jak Młodziakowa nazywała Józia? młody staruszek,  zgniłe jajo

63.  W jaki sposób zadurzony Józio chciał zniszczyć pensjonarkę? oszpecić twarz, oderżnąć nos

64.  Komu Józio zawdzięczał wyzwolenie od pensjonarki?  inżynierowi, ojcu Zyty

65.  Jak miał na imię ojciec Zuty? Wiktor

66.  Gdzie i jakie studia skończył inżynier? w Paryżu, urbanistyczne

67.  Które z Młodziaków uznało, że kult dziewictwa ustał? ojciec

68.  W jaki sposób Józio uwolnił się od pensjonarki? poprzez śmiech jej ojca, rozbawionego słowem „mamusia”, którym Józio nazwał Zytę

69. Jakie zachowanie Józia wyprowadziło inżynierową z równowagi? babranie się w kompocie i jedzenie go

IX. PODGLĄDANIE I DALSZE ZAPUSZCZANIE...

70.  W jaki sposób Józio zamierzał zwalczać gębę nowoczesnej pensjonarki? podglądając i podsłuchując ją przez dziurkę od klucza

71.  Kogo zobaczył Józio pod oknem, gdy zamierzał podglądać pensjonarkę przez dziurkę od klucza? Miętusa skradającego się do służącej

72.  Jaką umowę zawarł Józio z żebrakiem? dał mu  50 groszy i obiecał złotówkę, aby żebrak trzymał w ustach przez cały dzień zieloną gałązkę

73.  Czym dla Józia była ta gałązka? atrybutem nowoczesności

74.   Jaka książka leżała w sypialni Młodziaków? wspomnienia Chaplina

75. Co Józio zrobił z brzęczącą muchą? oberwał jej nogi i skrzydełka i dołożył do goździka w tenisówce Zuty

76.  Kto pisał listy do Zuty? uczniowie, studenci, politycy, poeci, sędziowie, adwokaci, prokuratorzy, aptekarze, handlowcy, obywatele miejscy i ziemscy, doktorzy, podoficer, profesor Pimko, Kopyrda

77.  Kogo i na kiedy w imieniu Zuty zaprosił Józio? Pimkę i Kopyrdę na 12.00 w nocy

X. HULAJNOGA I NOWE PRZYŁAPANIE

78.  Kogo Józio podglądał w kąpieli: Młodziakową i Zytę

79.  Co zamiast Wellsa wolał czytać Młodziak? rocznik Cyrulika Warszawskiego oraz Słówka Boya

80.  Jak miała na imię Młodziakowa? Joanna

81. Czego, zagrażającego jej nowoczesności, nie mogła znieść Młodziakowa u swojego męża? zdrabniania

82.  Jak Kopyrda a potem Pimko weszli do pokoju Zuty? przez okno

83.  W jaki sposób Józio zbudził Młodziaków, gdy u Zuty byli Kopyrda i Pimko? krzycząc: Złodzieje!  Złodzieje!

84.  Gdzie ukryli się nocni goście? każdy w innej szafie

85.  Jak Młodziakowie zareagowali na obecność Kopyrdy w pokoju Zuty? roześmiali się

86.  Jak Pimko przy pomocy Józia tłumaczył swoją nocną wizytę? wszedł do ogrodu, żeby sobie ulżyć, zobaczyła go Zuta, więc symulował, że jest z wizytą, a ona wpuściła go drzwiami

87.  Jak Młodziak dał upust wściekłości w związku z tłumaczeniem  Pimki? spoliczkował go (trzasnął go w papę)

88.  Jak Kopyrda bronił się przed napaścią Młodziaka? przewrócił go i ugryzł w bok

89.  Po co Miętus dołączył do  Józia? żeby razem uciekli na wieś „do parobka”

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

XI. PRZEDMOWA DO FILIBERTA DZIECKIEM PODSZYTEGO

XII. FILIBERT DZIECKIEM PODSZYTY

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

XIII. PAROBEK CZYLI NOWE PRZYCHWYCENIE

90.  Co jedli napotkani studenci? jajka na twardo

91.  Co odpowiadało na stukanie wędrowców do drzwi chat? szczekanie

92.  Jakie 3 słowa wywołały ataki wieśniaków na wędrowców? człowiek, obywatel, przyjaciel

93.  Jakie zwierzęce odruchy obronne mieli chłopi z mijanej wioski? warczeli wyli, szczekali, kąsali

94.  Jaki był stopień pokrewieństwa między Józiem a Hurlecką? to była daleka ciotka  (raczej babcia cioteczna)

95.  Jakie nazwisko panieńskie nosił Hurlecka? była z domu Lin

96.  Czym zanudzała Hurlecka Józia i Miętusa w czasie jazdy samochodem?  wspomnieniami rodzinnymi z dzieciństwa Józia

97.  Jak mieli na imię rodzice Józia? Władysław i Helena

98.  Jak się nazywali kuzyni Józia? Zygmunt i Zosia

99.  Jak Hurlecka zdrabniała imię męża Konstantego? Kocio

100.     O czym rozmawiano zaraz  po przywitaniu? o chorobach

101.     Kto  miał lepszy słuch od  dr. Pistaka? dr Wistak

102.     Co martwiło wuja Konstantego [co go gryzło]? że przeciągi (cugi) minęły

103.     W kim Miętus odkrył parobka? w lokajczyku

104.     Ilu fornali chciał zwolnić wuj Konstanty? sześciu

105.     Jaki poczęstunek podano „do poduszki”? orzechy z konfiturami

106.     Co odczuł spoliczkowany przez Józia parobek Wałek? podziw dla siły uderzenia

107.     O czym rozmawiali Józio i Zygmunt w  pokoju gości? o biciu po mordzie

108.     Jak i gdzie Miętus pobratał się z Walkiem?  w kredensie, kazał  mu się spoliczkować

109.     Jaką opinię o Hurleckich wygłosili Walek i Marcysia? że państwo tylko „żrom,  chchorujom, wylegujom się”

110.     Co dziwnego zrobił Konstanty na polowaniu? wlazł na gajowego,  uciekając przed dzikiem

111.     Z kim spotyka się Zygmunt w krzakach koło stawu? ze starą Józefką

112.     Kto przerwał rozmowę Miętusa z Walkiem i Marcysią? lokaj Franciszek

XIV. HULAJGĘBA I NOWE PRZYŁAPANIE

113.     Jak wuj postanowił zemścić się na Miętusie za bratanie się z parobkiem?  zwolnił Walka ze służby

114.     Aluzją do jakiego utworu i jakiej bohaterki jest scena zbierania grzybów przez Zosię?   Pan Tadeusz – Zosia/Telimena

115.     Kto wyprosił Józia z Bolimowa?  Zygmunt

116.     Jak wuj Konstanty poradził sobie z zachowaniem Miętusa? uznał go za smarkacza, upupił go

117.     Kto wygadał parobkom, że „pan bierze po gębie”? dziewczyny kuchenne

118.     Kto z krewnych Hurleckich miał okres chłopomanii? Kikuś, syn wujostwa Stasiów

119.     Jak zaczął mówić Miętus „zatracony w parobku”? chłopską gwarą

120.     Jakie plany względem Walka miał Miętus? chciał z nim wyjechać i zapewnić mu utrzymanie

121.     Kto strzelał z wiatrówki na postrach? wuj Konstanty

122.     Jak Józio chciał pomóc Miętusowi? postanowił w nocy porwać Walka

123.     Czym w dzieciństwie Józio zranił ciotkę Hurlecką? siekierką w nogę

124.     Jakie potrójne dzieciństwo uczepiło się Józia? 1)porwanie lokajczyka 2)wspomnienia sprzed lat 3)dzieciństwo pańskości (jako pan też był dzieckiem)

125.     Za czym schował się Józio przed Konstantym i Zygmuntem? za portierą

126.     O co oskarżono Walka złapanego w stołowym? o kradzież sreber stołowych

127.     Jak Hurleccy ukarali Walka? na przemian bili go po gębie

128.     W jaki sposób Hurleccy tresowali Walka? kazali mu się obsługiwać, całować w nogę,  kłaniać

129.     Co stało się przejawem hardości i śmiałości Walka? lokajczyk spoliczkował Konstantego

130.     Jakie konsekwencje wywołało bratanie się Miętusa z Walkiem? służba zaatakowała Hurleckich

131.     Jak Józio tłumaczył Zosi porwanie? że się w niej zakochał

132.     Czym pokrzepili się uciekinierzy, kiedy doskwierał im upał? mlekiem wyssanym z przydrożnej krowy

133.     Podaj cytat, który potwierdza humanistyczne poglądy Zosi? Człowiek powinien być wszechstronny, doskonalić się duchowo i cieleśnie, być zawsze piękny! Jestem za pełnią człowieczeństwa.

134.     Przed czym wg Józia nie ma ucieczki człowiek? przed gębą