CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "GRANICY" post w przygotowaniu

1. Kilka słów o autorce.  Zofia Nałkowska (1884-1954), pisarka trzech epok literackich. Debiutowala w Młodej Polsce, ale szczyt jej twórczości przypadł na XX-lecie międzywojenne. Przez całe swoje życie pisała również "Dzienniki". Po wojnie brała udział w Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce – efektem tej działalności był zbiór opowiadań "Medaliony".  

2. Geneza i problematyka "Granicy". Autorka miała świadomość (choć dopadały ją też wątpliwości), że tworzy swoje największe dzieło. Początkowo powieść miała nosić tytuł "Schematy", gdyż jej fabuła została oparta na powszechnie znanych schematach (romans "panicza" z wiejską dziewczyną, zemsta porzuconej kochanki, małżeński trójkąt, uwarunkowania rodzinne, czyli powielanie negatywnych wzorców z przeszłości: Justyna - nieślubne dziecko (jak matka), Zenon - zdradzanie żony (jak ojciec), Elżbieta - porzucenie dziecka (jak matka). Problematyka utworu jest też wynikiem zainteresowania autorki ludzką psychiką - uczuciami, emocjami i zachowaniami człowieka uwikłanego w różne sytuacje życiowe. Powieść zawiera przy okazji oskarżenie społeczeństwa zbudowanego na niesprawiedliwości, krzywdzie i podziałach klasowych. 

"Granica" została wydana w 1935 r. i w rok później uhonorowana Państwową Nagrodą Literacką. Doczekała się także dwóch ekranizacji (1938 i 1977) - obie dostępne w Inernecie, co z pewnością ucieszy analfabetów ;-)

3. Budowa i artyzm powieści.   Zakończenie mamy już na początku, a cała akcja jest retrospekcją, tzn. wspomnieniem wydarzeń, które już się odbyły. Jaki efekt osiąga przez to autorka? Ano, czytelnik nie musi nerwowo przewracać kartek, żeby dotrzeć do zakończenia, raczej zmuszony jest odnaleźć odpowiedź na pytanie - dlaczego tak się stało. To zobowiązuje go do uważnej analizy tekstu, interpretacji zachowań bohaterów, wyciągania wniosków. Kto tego nie zrozumie, padnie z nudów jeszcze przed trzecim rozdziałem,
Zakończenie pojawia się też ... w zakończeniu, a to oznacza, że powieść ma budowę klamrową.

Narracja prowadzona jest dwubiegunowo:
- jako obiektywna narracja o charakterze realistycznym (przedstawia ciąg kolejnych wydarzeń - jak w powieści pozytywistycznej)
- jako próba poznania motywacji bohaterów (psychoanaliza postaci, mowa pozornie zależna) - (to są te fragmenty, które was szczególnie nudzą, bo spowalniają akcję).

Język bohaterów - zidywidualizowany, każdy mówi w sposób charakterystyczny dla swojej sfery.

Autorka stosuje kilkakrotnie paralelizm kompozycyjny, tzn. zestawia podobne wątki, uzyskując wrażenie powtarzalności ludzkich losów (Walerian Ziembiewicz [ojciec] - Zenon Ziembiewicz [syn]; Karolina Bogutowa [matka] - Justyna Bogutówna [córka], Biecka NIewieska [matka] - Elżbieta Biecka Ziembiewicz[córka]).   

4. Interpretacja tytułu. Pojęcie "granica" jest wieloznaczne. W rozumieniu pierwotnym oznacza pewną linię, barierę realną lub umowną, której nie wolno bezkarnie przekroczyć. Są więc granice terytorialne, ale i granice ludzkich możliwości czy dopuszczalnych zachowań. Mówiąc: No, to już przekracza wszelkie granice! - dajemy wyraz oburzeniu z powodu złamania prawa, zasad, czy zwykłej ludzkiej przyzwoitości. Granice determinują życie człowieka, bo musi on stale poruszać się między nimi i dokonywać wyborów. Bohaterowie powieści też to robią - kierując się różnymi względami, podejmują decyzje, które wpływają nie tylko na ich życie. Motywy ich działania mogą być różne: afekt, kariera, samotność, pieniądze, miłość, zemsta, strach, wstyd, choroba - nie sposób wymienić wszystkich. Faktem jest, że często przekraczaja granice dzielące dobro od zła, odwagę cywilną od konformizmu, przyzwoitość od łajdactwa, życie od śmierci - i ponoszą konsekwencje swoich wyborów.
O jakich granicach mowa w utworze?

• granica moralna - przekroczył ją wielokrotnie Zenon: zdradzając narzeczoną, uwodząc młodą dziewczynę (Justynę), sugerując kochance aborcję, obarczając żonę swoimi problemami z Justyną, wreszcie - poświęcając dla kariery swoje młodzieńcze ideały;  "(...) musi coś przecież istnieć. Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się byc sobą".
• granica obyczajowa - normy, stereotypy, konwenanse, czyli to, co wypada lub nie; tej granicy Zenon bał się przekroczyć, gdyż reprezentował postawę konformistyczną.  
• granica wytrzymałości psychicznej - przekroczyła ją trójka głównych bohaterów: Justyna po aborcji wpadła w obłęd, próbowała popełnić samobójstwo, w końcu oblała Zenona żrącym płynem; Zenon popełnił samobójstwo; Elżbieta porzuciła dziecko i uciekła za granicę.
• granica społeczna - przepaść między warstwami społecznymi, wyznacza ją strop kamienicy Kolichowskiej, który oddziela dostatnie życie mieszczan od wegetacji zdegenerowanych, chorych nędzarzy z nizin społecznych. "Co dla jednych jest podłogą, to dla innych staje się sufitem. (...) tu połowa piwnic zamieniona jest na mieszkania i tam, pod nami, mieszka więcej ludzi niż na wszystkich piętrach poza tym".
• granica przestrzenna - oddziela wieś od miasta, ojczyznę od zagranicy itp., jej przekroczenie czyni czowieka obcym w danym środowisku - z konieczności (Justyna) lub z wyboru (Elżbieta, Zenon)
• granica psychologiczna/filozoficzna - zakres możliwości poznania człowieka i jego natury, przesłanek jego intencji, decyzji i czynów; czy da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie - kim jesteśmy i po co żyjemy. "Jest się takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my; jest się takim, jak miejsce, w którym się jest". 

5. Czas i miejsce akcji:

• Akcja toczy się w XX-leciu międzywojennym - wspomniana jest I wojna światowa i "cud nad Wisłą", czyli wygrana Bitwa Warszawska (13-25 sierpnia 1920 r.) stoczona podczas wojny polsko-bolszewickiej.
• Akcja obejmuje kilka lat z życia Zenona Ziembiewicza, ale wydarzenia nie są określane datami, tylko porami roku. 
• Miejscem akcji jest prowincjonalne miasteczko bez nazwy. Wydarzenia skupiaja się w kamienicy Kolichowskiej przy ul. Staszica oraz w domu Ziembiewiczow na Chązebiańskim Przedmieściu.
• Częśc wydarzeń akcji i fabuły obejmuje konkretne miejscowości: Boleborzę (dzieciństwo Zenona), Paryż (studia Zenona), Warszawę (Wizyta Elżzbiety u matki po zerwaniu zaręczyn z Zenonem), Chązebną (praca Bogutowej w majątku Tczewskich) itp.

6. Bohaterowie

Zenon Ziembiewicz - główny bohater, karierowicz i konformista, zdradził swoje młodzieńcze ideały, oślepiony przez byłą kochankę popełnił samobójstwo.

Justyna Bogutówna - jego kochanka, córka kucharki z Boleborzy, po aborcji wpadła w chorobę psychiczną,

Elżbieta Biecka - żona Zenona

Cecylia Kolichowska - ciotka Elżbiety, właścicielka kamienicy
Karol Wąbrowski - kaleki syn Cecylii z pierwszego małżeństwa

Jasia Gołąbska - przyjaciółka Justyny, uosobienie losów skrajnej biedoty
Franek Borbocki - brat Jasi, adorator Justyny, zabity podczas manifestacji

6. Ciekawostki

Czy wiecie, że  imię Zofii Nałkowskiej nosi nie tylko wiele ulic, ale także jeden z kraterów na Wenus?

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "MAŁYM KSIĘCIU"

1. Kilka słów o autorze: Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944), francuski pisarz i lotnik cywilny oraz wojskowy. Nazwisko wskazuje na arystokratyczne pochodzenie - istotnie, pochodził z rodziny hrabiowskiej. W "Małym Księciu" (1943) są wyraźne wątki autobiograficzne nawiązujące do zawodu autora. Narrator tej powieści jest lotnikiem, który awaryjnie wylądował na Saharze. Saint-Exupéry również przeżył taką przygodę: w 1935 r. chciał pobić rekord przelotu na trasie Paryż-Sajgon, ale rozbił samolot na Pustyni Libijskiej. W czasie II wojny światowej latał we francuskim dywizjonie rozpoznawczym. Zaginął w 1944 r. podczas misji, która miała na celu sfotografowanie zgrupowania wojsk niemieckich kolo Lyonu. Okoliczności śmierci wyszły na jaw dopiero w 2000 r., kiedy to w Morzu Śródziemnym odnaleziono szczątki jego samolotu. 

2. Dlaczego "Mały Książę" nie jest powieścią dla dzieci?  Bo one nie zrozumieją całej głębi przekazu tego utworu, który tylko pozornie jest baśnią o "człowieczku-kosmicie" odwiedzającym Ziemię. To powieść-parabola, która ma ukryte znaczenie. Znacie już tego typu utwory. Takie paraboliczne przypowieści wygłaszał Jezus przed tłumem: o siewcy, o talentach, o synu marnotrawnym. Opowiadając proste historie o ludziach, tak naprawdę mówił o Bogu, Kościele i wiernych.

W "Małym Księciu" każda przygoda bohatera, każda obserwacja, którą poczynił, każda prawda, którą odkrył - zawiera naukę odnoszącą się nie do tej konkretnej sytuacji, ale do całego życia każdego człowieka. 

Przeanalizujmy dla przykładu kilka scen.

• Mały Książę cieszy się z namalowanej skrzynki, bo w środku jest taki baranek, jakiego sobie wymarzył.  Dlaczego? Bo ma wyobraźnię, dzięki której wszystko jest możliwe. A dorośli ją utracili i dlatego nic nie widzą...
• Na swojej planecie Mały Książę codziennie wyrywał młode pędy baobabów. Gdyby dał im choć trochę urosnąć, nie poradziłby sobie z usunięciem drzew, a one rozsadziłyby planetę. Baobaby to nasze codzienne obowiązki: szkoła, praca, zadania, których się podjęliśmy. Jeśli je zaniedbamy, zaczną się gromadzić i wkrótce ich ogrom może nas przerosnąć, a wtedy... no właśnie: jedynka, poprawka, repeta itp.  Pamiętajcie o baobabach!!!
• Podróż Małego Księcia jest symbolem naszej podróży w dorosłość, kiedy to zdobywamy wiedzę, doświadczenie i odkrywamy, co tak naprawdę jest najważniejsze w życiu.  A uczymy się głównie poprzez naśladowanie. Mieszkańcy planet reprezentują wartości, którym pewni ludzie gotowi są podporządkować swoje życie, takie jak władza (Król), zawyżona samoocena (Próżny), nałogi (Pijak), pieniądze (Bankier), ślepe poczucie obowiązku (Latarnik), sucha wiedza (Starszy Pan - geograf). Jednak Mały Książę nie przyjmuje ich światopoglądu i szuka dalej...
• Na Ziemi Mały Książę odkrywa, czym jest przyjaźń i milość i wkrótce uznaje te wartości za najważniejsze w swoim życiu, choć zawierają ryzyko bólu związanego ze stratą ukochanej osoby. Najpierw przeżywa rozczarowanie w ogrodzie pełnym róż, gdy przekonuje się, że róża na jego planecie nie jest wcale wyjątkowa. Nauczony przez lisa, na czym polega "oswojenie", odkrywa, że jego róża jest rzeczywiście jedyna, gdyż ... jest jego różą. Czy nie tak dzieje się w miłości? Dlaczego jedna spośród wszystkich kobiet świata staje się nagle tą najważniejszą?

3. Kolejność wydarzeń:
Powieść zawiera 27 króciutkich rozdziałów i jest ilustrowana przez samego autora. Omijajcie szerokim łukiem wydania, które nie zawierają adnotacji: z ilustracjami autora. Przecież tekst jest tutaj nierozdzielnie związany z rysunkami!!!

1. Wspomnienia z dzieciństwa (ocena braku wyobraźni dorosłych).
2. Pierwsze spotkanie pilota z Małym Księciem (Sahara, nazajutrz po wypadku lotniczym, rysowanie baranka).
3. Mały Książę - przybysz z innej planety.
4. Planeta Małego Księcia (B-612).
5. Historia baobabów.
6. Opowieść o zachodach słońca.
7. Niepokój Małego Księcia o różę.
8. Opowieść o róży.
9. Pożegnanie Małego Księcia z różą i wyruszenie w podróż.
10. (1) Planeta Króla.
11. (2) Planeta Próżnego.
12. (3) Planeta Pijaka.
13. (4) Planeta Bankiera.
14. (5) Planeta Latarnika.
15. (6) Planeta Starszego Pana (geografa).
16. (7) Ziemia:
17. a) spotkanie ze żmiją na Saharze
18. b) spotkanie z kwiatem pustyni
19. c) góra i echo
20. d) ogród różany
21. e) przyjaźń z lisem
22. f) rozmowa ze Zwrotniczym
23. g) rozmowa z Kupcem (pigułki zaspokajające pragnienie)
24. Poszukiwanie wody na pustyni.
25. Znalezienie studni i odkrycie powodu przybycia Małego Księcia na pustynię (rocznica jego wylądowania na Ziemi).
26. Umowa Małego Księcia ze żmiją i jego odejście do róży.
27. Zakończenie - wspomnienie lotnika sprzed sześciu lat: tęsknota za Malym Księciem.

4. Fabuła i akcja powieści:

Akcja toczy się w ciągu 8 dni, tj. od spotkania Małego Księcia z pilotem do jego metaforycznego odejścia na swoją planetę. Przez ten czas lotnik naprawia samolot, a Mały Książę opowiada mu o swoim dotychczasowym życiu, podróży na Ziemię, przeżytych tu przygodach i zdobytych doświadczeniach.

Fabuła powieści obejmuje ponad rok, tj. dokładnie 1 rok pobytu Małego Księcia na Ziemi i nieokreślony czas pobytu na jego planecie oraz podróży na Ziemię.

Można zatem powiedzieć, że wydarzenia umieszczone są w dwóch planach czasowych: teraźniejszości i przeszłości (retrospekcja). 

5. Narracja w "Małym Księciu":

Wyraźnie widać dwóch narratorów:

1) narrator konkretny (narracja pierwszoosobowa) - uczestnik wydarzeń, pilot - rozdziały 1-9, 24-27 (narrator konkretny ujawnia swoja obecność przynajmniej jednym zdaniem np."Sądzę, że dla swej wycieczki Mały Książę wykorzystał odlot wędrownych ptaków." (rozdz.9)

2) narrator abstrakcyjny (narracja trzecioosobowa) - rozdziały 10-23 (ani razu nie ujawnia się narrator konkretny)

6. Cytaty 

"Mały Książę" to skarbnica aforyzmów, które mogą być wykorzystane "żywcem" jako hasła, dedykacje czy wskazówki życiowe. Można umieścić taki aforyzm na gazetce szkolnej, wpisać do książki ofiarowanej przyjacielowi albo do jego pamiętnika. Prawdy zawarte w tych krótkich cytatach są uniwersalne, to znaczy, że nigdy się nie starzeją, sa aktualne w każdej epoce. Nie bez powodu "Mały Książę" jest bardzo popularnym prezentem na 18-kę... 

• Wszyscy dorośli byli kiedyś dziećmi. Choć niewielu z nich o tym pamięta. (autor)
• Zawsze ulega się urokowi tajemnicy. (narrator - pilot)
• Idąc prosto przed siebie, nie można zajść daleko... (Mały Książę)
• Dorośli są zakochani w cyfrach. (narrator - pilot)
• Dzieci muszą być bardzo pobłażliwe w stosunku do dorosłych. (narrator - pilot)
• Trzeba się zmusić do regularnego wyrywania baobabów. (Mały Książę)
• Czasem odłozenie pracy na później nie przynosi szkody. Lecz w wypadku baobabu kończy się zawsze katastrofą. (Mały Książę)
• (...) dzieci, uważajcie na baobaby! (narrator - pilot) 
• (...) gdy jest bardzo smutno, to kocha się zachody słońca. (Mały Książę)
• Świat łez jest taki tajemniczy. (narrator - pilot)
• Muszę poznać dwie lub trzy gąsienice, jeśli chcę zawrzeć znajomość z motylem. (Róża)
• Próżni słysza tylko pochwały. (narrator)
• (...) można być jednocześnie obowiązkowym i leniwym. (narrator)
• Wśród ludzi jest się także samotnym (...) (żmija)
• Poznaje się tylko to, co się oswoi (...) Ludzie mają zbyt mało czasu, aby cokolwiek poznać. Kupują w sklepach rzeczy gotowe. A ponieważ nie ma magazynów z przyjaciółmi, więc ludzie nie mają przyjaciół. (lis)
• Mowa jest źródłem nieporozumień. (lis)
• Dzięki obrządkowi pewien dzień odróżnia się od innych, pewna godzina od innych godzin. (lis)
• (...) dobrze widzi sie tylko sercem. Najwazniejsze jest niewidoczne dla oczu. (lis)
• Stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś. (lis) 
• Zawsze się wydaje, że w innym miejscu będzie lepiej (...) Zwrotniczy)
• Jedynie dzieci wiedzą, czego szukają (...) (Mały Książę)
• Nawet w obliczu śmierci przyjemna jest świadomość posiadania przyjaciela. (Mały Książę)
• Woda może także przynieśc korzyść sercu. (Mały Książę)
• Gwiazdy są piękne, ponieważ na jednej z nich istnieje kwiat, którego nie widać... 
• Pustynię upiększa to, że gdzieś w sobie kryje studnię. (Mały Książę)
• (...) to, co upiększa dom czy gwiazdy, czy pustynie, jest niewidzialne. (narrator - pilot)
• (...) oczy są ślepe. Szukać należy sercem. (Mały Książę)
• Decyzja oswojenia niesie w sobie ryzyko łez. (narrator - pilot) 
• (...) kiedy się ktoś rumieni, to jakby mówił "tak" (...) (narrator - pilot)

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "CUDZOZIEMCE"

1. Kilka słów o powieści: "Cudzoziemka" to psychologiczna powieść Marii Kuncewiczowej, jeden z najwybitniejszych utworów polskich okresu dwudziestolecia międzywojennego. Wydana w Warszawie w 1936 r., przedtem ukazywała się w odcinkach w prasie.  Jest zapisem wspomnień i refleksji kobiety, która u schyłku swego życia dostrzega, jak bardzo krzywdziła innych, mszcząc się za swoje rozczarowania.

2. Elementy autobiograficzne w "Cudzoziemce"
Główna bohaterka to portret literacki matki samej autorki. Powieść ta stała się dla Marii sposobem poradzenia sobie z emocjami po śmierci matki-artystki (1930), próbą rozrachunku ze wspomnieniami
po niej i uporządkowania zawiłych relacji z kobietą, która nie potrafiła pokochać swojej córki, bo własne życie nie przyniosło jej satysfakcji i zadowolenia.
Nie wierzycie? Oto dowody w postaci faktów z biografii autorki, które z drobnymi zmianami znalazły się w powieści:

• Matka Marii Kuncewiczowej to Adelina Róża z Dziubińskich Szczepańska, wnuczka legionisty napoleońskiego, który poślubił Kreolkę; 
• urodziła się w roku 1860;
• jej rodzice, Adolf i Zofia, mieszkali w Taganrogu,  potem przenieśli się do Polski;
• Adeline do Polski trafiła wcześniej za sprawą ciotki Ludwiki;
• w Warszawie uczyła się muzyki u Apolinarego Kątskiego
• zakochała się w jego synu, Marcinie Kątskim i przeżyła zawód milosny; 
• naukę kontynuowała w instytucie muzycznym w Petersburgu;
• w roku 1881 poślubiła nauczyciela matematyki, Józefa Szczepańskiego;
• mieszkali służbowo w Saratowie, Samarze a następnie w Warszawie;
• Adeline udzielała lekcji gry na skrzypcach;
• mieli synów: Aleksandra, Kazimierza i Wiktora oraz córkę Marię - dwaj młodsi chłopcy zmarli w czasie epidemii szkarlatyny;
• Aleksander studiowal za granicą;
• Maria uczyła się muzyki pod kierunkiem matki.

3. Wyjaśnienie tytułu Oprócz znaczenia podstawowego wyraz "cudzoziemka" użyty w tytule ma znaczenie symboliczne, wielokrotnie zresztą wyjaśniane w tekście. Oznacza, że Róża była obca nawet dla najbliższych, którzy ją kochali, podziwiali, bali się jej, ale tak naprawdę nikt jej nie rozumiał. Śniada cera, krucze włosy, wschodni akcent, niespotykana wrażliwość, wybuchowy temperament, chwiejność nastrojów, a przede wszystkim wyrafinowane potrzeby estetyczne, tworzyły z niej człowieka jedynego w swoim rodzaju. 

4. Dwa plany czasowe:

Czas rzeczywisty (teraźniejszość): 

• narrator trzecioosobowy; kilka godzin pobytu Róży w domu Marty, spotkania z członkami rodziny (mąż Adam, wnuk Zbyszek, syn Władyś, synowa Jadwiga, córka Marta, zięć Paweł; + służąca Sabina); kilka godzin w pokoju Róży u Strawskich, gdzie umiera na atak serca

Miejsce akcji: Warszawa międzywojenna - mieszkanie Marty, pokoik Róży przy ul. Wilczej wynajmowany u państwa Strawskich

Przebieg wydarzeń (akcja):
Róża odwiedza 30-letnią córkę Martę, znaną śpiewaczkę operową. Nie zastaje jej w domu, więc czeka na jej powrót. Odbiera telefon od męża, Adama, który od roku mieszka z panią Kwiatkowską. Żąda, aby mąż przyszedł, bo ma dla niego zrobione na drutach gamasze. Kłóci się z niesfornym wnukiem, Zbyszkiem, a następnie wypomina mężowi śmierć ich synka, kilkuletniego Kazia. Podczas kłótni słabnie, ale wszystko wskazuje na to, że, jak zawsze, udaje. Na jej życzenie przychodzi najstarszy syn, Władyś, z żoną Jadwigą. Róża traktuje synową z niespotykaną dotąd uprzejmością. Prosi syna, by załatwił paszport do Królewca, gdyż chce odbyć wizytę u doktora Gerhardta. Daje wszystkim do zrozumienia, że bardzo się ostatnio zmieniła. Potwierdza to obiad z rodziną Marty, kiedy przeprasza wszystkich za swoje dotychczasowe zachowanie. Chwali potrawy i pije wino. Prosi córkę, żeby później do niej przyszła. Po powrocie do swego mieszkania (pokoik wynajmowany u Strawskich) robią z mężem rachunek sumienia i wybaczają sobie nawzajem wszystkie krzywdy. Kiedy przychodzi Marta, matka odwołuje wszelkie nauki, jakimi przez całe życie ją raczyła. Mówi, że w życiu najważniejsza jest radość i miłość, a ich brak nie pozwala w pełni rozwinąć się sztuce. Opowiada o wizycie u doktora Gerhardta, który pierwszy zrozumiał, co się dzieje w jej duszy. Wyjaśnia, dlaczego nieszczęśliwa młodzieńcza miłość do Michała Bądskiego zrujnowała jej całe życie. Po wyjściu Marty Różę trapią koszmary senne, postać Gerhardta i Michała zlewają się w jedno. Kobieta dostaje ataku serca. Strawski zawiadamia rodzinę, która przybywa w nocy. Róża umiera wśród najbliższych, Adam przybywa tuż po jej śmierci.

Czas retrospekcji (przeszłość dalsza i bliższa): 

• mowa niezależna, narrator pierwszoosobowy - bezpośrednie wypowiedzi Róży (np. oskarżenie męża o śmierć Kazia, historia puszki kawioru, małżeństwo dziadka z Kreolką itp.)
• mowa zależna, narrator trzecioosobowy - opowieści o przeszłości Róży, historia rodziny Jadwigi
• mowa pozornie zależna, narrator trzecioosobowy - wspomnienia Róży

Miejsce akcji:
- dzieciństwo w Taganrogu
- mieszkanie ciotki Luizy w Warszawie
- Petersburg - studia w konserwatorium u Leopolda Auera
- Saratowo (po ślubie z Adamem)
- Berlin (wizyta u Władysia - studia)
- Rzym (wizyty u Władysia - placówka)
- Królewiec (wizyty u Władysia - placówka; doktor Gerhard)

Przebieg wydarzeń (akcja):

Strzępy wspomnień z dzieciństwa, młodości oraz małżeństwa, ujawniające trudny charakter Róży. Pojawiaja się one pomiędzy wydarzeniami czasu teraźniejszego, sprowokowane przez drobiazgi, rozmowy itp. 

Najważniejsze wydarzenia, które wpłynęły na życie Róży, to:
- zawód miłosny z młodości (Michał Bądski)
- śmierć kilkuletniego synka, Kazia (żal do męża za jego pogodzenie się z tym faktem)
- poczęcie córki, Marty (znienawidzenie męża i ćórki za gwałt)
- odkrycie talentu wokalnego Marty (odebranie córki mężowi)
- wizyta u doktora Gerharda (pierwszy czlowiek, który zrozumiał jej problemy)

5. Kwestia nazwiska Róży: Dlaczego, u licha, we wszystkich opracowaniach figuruje nazwisko Żabczyńska? Przecież to nazwisko jej ojca, a Róża jest mężatką. Toż nawet wyzwolona Konopnicka nosiła nazwisko męża! Wprawdzie nigdzie nie pada nazwisko Adama, ale jest pewna podpowiedź. Oto Władyś nazywa żartobliwie młodszą siostrę, Martę, "panią Kornacką", że niby taka poważna, jak na swoje lata. Więc może Róża Kornacka?

6. Kwestia wieku Róży: Opracowania na ogół podają - 65 lat, ale to wyliczenie bardzo przybliżone, oparte raczej na wątkach autobiograficznych (pkt 2.) niż na powieści, w której nie ma właściwie żadnego konkretnego punktu odniesienia, oprócz wieku Marty. Sama autorka udziela bardzo niedokładnych wskazówek. Kilkakrotnie powtarza informację o przeszło czterdziestu latach małżeństwa Róży i Adama (+/- kilka lat)  oraz o czterdziestoletniej męce Róży po zdradzie Michała, co w ogóle nie pasuje. Romans rozpoczął się, kiedy Róża miała 16 lat, potem Michał wyjechał do Petersburga, gdzie uwiódł "kursistkę", a w kilka lat po jego zdradzie Róża wyszła za Adama. 

Najmłodsze dziecko Róży - córka Marta - ma 30 lat. W powieści padają dwie informacje, że narodziła się 10 lat po śmierci Kazia i że została poczęta 10 lat po śmierci Kazia. Nawet rocznikowo to się nie zgadza, bo urodziła się w lipcu, a rocznica śmierci Kazia była późną jesienią ("ostatnie liście klonów"). Poczęcie jest opisane dość szczegółowo, więc ta informacja wydaje się bardziej prawdopodobna. Zatem Marta urodziła się 9 miesięcy po 10 rocznicy śmierci Kazia.

W chwili poczęcia Marty Władyś (najstarszy) jest rok przed maturą, zatem jest od niej starszy jakieś 18 lat. Wiemy też, że w wieku lat dwudziestu paru (22-23?) zaręczył się podczas studiów w Berlinie. Kilka lat potem (3-4?) ożenił się z Jadwigą.  Rok po ślubie przyjechał z wizytą do matki i obiecał, że zabierze ją za granicę. Udało się to po 10 latach, kiedy "po wielkiej wojnie" - czyli po 1918 r. - otrzymał placówkę w Rzymie. Miał wtedy około czterdziestki (37?), a Róża "w swoim sześćdziesiątym roku - wyglądała na lat czterdzieści".  Obecnie Wladyś ma więc lat 48. Jeśli Róża ma 65, to spłodzila syna podczas romansu z Michałem, a nie po ślubie... Jeżeli w tym rozumowaniu jest jakiś błąd, to wynikać może z niewiedzy na temat ówczesnego wieku maturalnego ;-)

7. Historia w "Cudzoziemce":
W powieści pojawiają się postacie i fakty historyczne, które pozwalają ukonkretnić czas wydarzeń:

• Dziad Róży był uczestnikiem legionów polskich we Włoszech i żołnierzem napoleońskim.
• Jako młoda dziewczyna Róża występowała przed znanym skrzypkiem Pablo Sarasate (1844-1908), który ofiarował jej swój smyczek.
• W konserwatorium petersburskim Róża uczyła się u Leopolda Auera, który w latach 1867-1917 prowadził klasę skrzypiec. Po pół roku nauki grała koncert przed wielkim księciem.(Michał Romanow)
• Władyś zaczął robić karierę dyplomatyczną po 1918 r. -  "po wielkiej wojnie, wszedł do służby zagranicznej państwa polskiego" - otrzymał placówki w Rzymie, a potem w Królewcu.

8. Charakterystyka Róży:

Tyle jest tego w Internecie, że szkoda mojego czasu. Może tylko dodam, jako ciekawostkę, że neurastenia Róży stała się obiektem badań psychologów, a niektórzy uważali, że kobieta, której bez żadnej konkretnej przyczyny przemyka myśl zabicia własnych dzieci, nie jest postacią tragiczną, tylko chorą psychicznie. W każdym razie ta lektura może być świetnym kontekstem do tematów o rodzinie i relacjach rodzinnych, portrecie toksycznej matki, portrecie złej kobiety, ciekawym wizerunku literackim,  samotności, wpływie jednostkowych wydarzeń na życie czlowieka  itp.

9. Adaptacje filmowe
W 1986 r. Ryszard Ber nakręcił film "Cudzoziemka" ze wspaniałą kreacją Ewy Wiśniewskiej.