1. Co warto wiedzieć o autorze?
George Orwell (1903-1950) to brytyjski pisarz i dziennikarz, jeden z najbardziej popularnych twórców literatury XX wieku. Ostro krytykował wszelkie systemy totalitarne, czemu dał wyraz w swoich poczytnych powieściach Folwark zwierzęcy (wyd.1945) i Rok 1984 (wyd.1949). Łatwo się domyślić, że za czasów komuny jego dzieła były zakazane, choć ogólnie dostępne w tzw. drugim obiegu.
(Za Wikipedią) W 1944 roku w czasie powstania warszawskiego wystąpił w obronie Polaków i skrytykował zachowawcze nastawienie angielskiej inteligencji wobec polityki Józefa Stalina. Zarzucił jej tchórzostwo i obłudę oraz cichą aprobatę sowieckiej polityki wobec Polski.
Chciałem zaprotestować przeciwko tchórzliwemu nastawieniu do powstania w Warszawie brytyjskiej prasy[...]. Generalnie zostało stworzone wrażenie, że Polacy zasługują na klęskę, nawet jeżeli robią dokładnie to, do czego nawołują ich alianckie rozgłośnie w ostatnich latach [...]. To jest moje przesłanie skierowane do lewicowych dziennikarzy i generalnie do całej inteligencji. Pamiętajcie, że każdy z was zapłaci za swoją nieszczerość i tchórzostwo. Nawet nie myślcie, że przez lata będziecie służalczo lizać buty sowieckiego reżimu, albo jakiegokolwiek w ogóle, i nagle znowu powrócicie do duchowej przyzwoitości. Raz się skurwisz – kurwą zostaniesz. (George Orwell, Powstanie warszawskie i jego krytycy)
2. Co to jest antyutopia i dystopia?
To utwór fabularny przedstawiający czarną wizję przyszłości, ale nie całkowicie fantastycznej, wymyślonej, tylko opartej na rzeczywistości świata współczesnego autorowi. Tłumacząc jeszcze prościej - Orwell dostrzegał niepokojące zjawiska zachodzące po II wojnie światowej i pokazał, do czego to może doprowadzić za kilkadziesiąt lat. Rok 1984 jest więc powieścią dystopijną = dystopią. Jest to określenie właściwsze niż antyutopia, bo ten termin odnosi się do zaprzeczenia utopijnej, idealnej wizji świata, a więc nieistniejącej w rzeczywistości.
3. Czas i miejsce akcji powieści:
Czas - wiadomo, rok określony już w tytule, a sprecyzowany przez datę pamiętnika Winstona Smitha, czyli od 4 kwietnia 1984 przez kilka miesięcy.
Miejsce: Londyn - miasto w Oceanii, największego z trzech supermocarstw, które zapanowały nad światem i nieustannie walczą ze sobą o dominację. Obraz miasta nawiązuje do 1948 r., kiedy było ono zniszczone bombardowaniem, panowała w nim bieda, brakowało podstawowych artykułów.
a) Blok Zwycięstwa - dla członków Partii Zewnętrznej: zniszczony, obskurny, brudny, cuchnący, z zepsutą windą, częstymi awariami światła i ogrzewania; na siódmym piętrze jest ciasne mieszkanie Winstona Smitha z wielkim teleekranem; obok mieszka rodzina Parsonsów.
b) Plac Zwycięstwa - centralne miejsce wieców, m.in. Tygodnia Nienawiści.
c) dzielnica proli - pub, sklepik ze starociami pana Charringtona (gdzie Winston kupił pamiętnik i szklany przycisk), pokoik nad sklepikiem
d) okolice Londynu, leśna polana - miejsce miłosnej schadzki Winstona i Julii
e) Ministerstwo Prawdy - Departament Archiwaliów - miejsce pracy Winstona; Departament Literatury - miejsce pracy Julii.
f) mieszkanie O'Briena - elegancki przestronny i nieskazitelnie czysty lokal w wieżowcu dla członków Partii Wewnętrznej: ciemnobłękitny aksamitny dywan, lampa z zielonym kloszem, biurko, zapach dobrego jedzenia i tytoniu, bezszelestne windy, ściany pokryte kremową tapetą i białą boazerią, służący w białych marynarkach, możliwośś wyłączenia teleekranu, markowe wino i papierosy.
g) Ministerstwo Miłości - więzienie z salami tortur (pokój 101)
h) kawiarnia Pod Kasztanem - miejsce podejrzane, odwiedzane przez artystów i muzyków, dawniej bywali tu starzy przywódcy Partii; Winston przesiadywał w niej po wyjściu na wolność
4. Bohaterowie powieści:
Winston Smith - antybohater: schorowany, nieatrakcyjny, 39-letni obywatel Oceanii, członek Partii Zewnętrznej, pracownik Departamentu Archiwaliów w Ministerstwie Prawdy; buntownik, poszukiwacz prawdy.
Julia - 26-letnia atrakcyjna kobieta, ukochana Winstona, pracownica Departamentu Literatury (obsługuje maszynę do pisania powieści), buntowniczka nienawidząca Partii, która ogranicza jej wolność.
O'Brien - 50-letni potężny mężczyzna o grubych rysach, członek Partii Wewnętrznej, pracownik Ministerstwa Miłości, prowokator rozpracowujący Smitha i kierujący jego reedukacją.
Wielki Brat - wszechobecny symbol i uosobienie Partii, wąsaty mężczyzna widoczny na wielkich plakatach.
Charrington - 60-letni siwowłosy sympatyczny właściciel sklepiku ze starociami w dzielnicy proli; w rzeczywistości młody ciemnowłosy prowokator - funkcjonariusz Policji Myśli.
Tom Parsons - sąsiad Smitha, ślepy entuzjasta Partii, wychowujący dzieci zgodnie z zaleceniami, zadenuncjowany przez własną 7-letnią córkę za mówienie przez sen, lojalny do końca.
pani Parsons - zahukana żona Toma, bojąca się wlasnych dzieci.
Syme - lingwista pracujący nad jedenastą edycją słownika nowomowy; mimo ortodoksyjnej wiary w doktryny angsocu wyparowany z powodu swojej inteligencji, zbytniej gadatliwości oraz odwiedzin w kawiarni Pod Kasztanem.
Ampleforth - poeta skazany za użycie słowa Bóg
Tillotson - pracownik Departamentu Archiwaliów, jego stanowisko było niedaleko Smitha.
Martin - służący O'Briena
Emmanuel Goldstein - domniemany przywódca Bractwa - organizacji opozycyjnej wobec Partii, autor Księgi pt. Kolektywizm oligarchiczny w teorii i praktyce.
Jones, Aaronson, Rutheford - ofiary czystki partyjnej, wrogowie publiczni
5. O co chodzi, czyli krótkie streszczenie powieści:
Winston Smith zajmujący się zawodowo fałszowaniem przeszłości zaczyna dociekać prawdy i szukać odpowiedzi na pytanie: jak i dlaczego doszło do zniewolenia ludzkości. W międzyczasie nawiązuje zakazany romans z Julią, która buntuje się przeciw ograniczaniu jej wolności. Spotykają się w pokoiku wynajętym od sklepikarza Charringtona. Postanawiają odszukać legendarne Bractwo i przeczytać Księgę - wykładnię poglądów Goldsteina. Kontaktują się z O'Brianem, który udostępnia im Księgę i przyjmuje do Bractwa. Okazuje się, że wszystko było ukartowane, a Smith, śledzony od siedmiu lat, zostaje aresztowany. W wyniku wyrafinowanych tortur wyrzeka się miłości do Julii i zaczyna kochać wyłącznie Wielkiego Brata.
6. Sytuacja polityczna w dystopijnej wizji Orwella:
W 1984 roku świat znajduje sie pod kontrolą trzech supermocarstw: Oceanii, Eurazji i Wschódazji. Gdyby nałożyć tę wizję na współczesne mapy, to:
Oceania - to obie Ameryki, wyspy na Atlantyku, w tym Wielka Brytania, Afryka Południowa oraz Australia z Oceanią. Powstała poprzez zajęcie Imperium Brytyjskiego przez Stany Zjednoczone. Jej atutem obronnym są wody Atlantyku i Pacyfiku. Wraz ze Wschódazją kontroluje wyspy Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Dominująca tu ideologia to angsoc (dawniej angielski socjalizm).
Eurazja - zajmuje całą północną część kontynentu eurazjatyckiego od Portugalii aż po Cieśninę Beringa. Powstała poprzez wchłonięcie Europy przez Rosję. Chronią ją bezbrzeżne przestrzenie lądu. Zmienna granica ciągnie się od dorzecza Kongo po północne wybrzeże Morza Śródziemnego, niestabilna granica z Wschódazją przebiega przez Mongolię. Ideologia Eurazji to neobolszewizm.
Wschódazja - najmniejsze i najpóźniej powstałe mocarstwo to Chiny i kraje na południe od Chin, Wyspy Japońskie oraz znaczna część Mandżurii, Mongolii i Tybetu. Jej główny atut to płodność i pracowitość mieszkańców. Ideologia zwana jest potocznie kultem śmierci, a w dokładnym tłumaczeniu z chińskiego zatarciem jestestwa.
Obszary sporne, niekontrolowane - to prostokąt wytyczony w narożnikach przez Tanger, Brazzaville, Darwin i Honkkong m.in. Afryka Równikowa. kraje Bliskiego Wschodu, południe Indii, archipelagi Indonezji - ziemie zamieszkałe przez 1/5 populacji, a więc stanowiące niewyczerpane źródło taniej siły roboczej; zawierające cenne minerały i surowe naturalne. Wojna toczy się o zajęcie tych terenów oraz o kontrolę nad polarną czapą lodową na północy.
7. Dlaczego wojna nie może się zakończyć?
To zagadnienie jasno wykłada Księga. Wojna permamentna jest warunkiem funkcjonowania gospodarki i utrzymywania kontroli nad spoleczeństwem. Trwa od ponad 25 lat. Nikt nie może zwyciężyć, gdyż żadne z supermocarstw nie podejmuje działań obarczonych ryzykiem klęski. Każde dysponuje bronią atomową. W latach pięćdziesiątych doszło nawet do konfliktu nuklearnego. Zrzucono wówczas setki bomb na centra przemysłowe, głównie w europejskiej części Rosji, w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej.
Warunki życia w trzech supermocarstwach są bardzo zbliżone: taka sama ideologia, piramida władzy, kult boskiego wodza, model gospodarki, więc nie ma o co walczyć, równie dobrze można by było zawrzeć pokój (stąd hasło: WOJNA TO POKÓJ). Podbój żadnego mocarstwa jest nieoplacalny, bo podstawą integralności każdego z nich jest całkowity brak kontaktów obywateli z obcokrajowcami, budowanie wobec nich atmosfery nieufności, strachu i nienawiści.
Współczesna wojna jest więc mistyfikacją, ale jest konieczna, gdyż pochłania nadwyżki dóbr konsumpcyjnych i pozwala utrzymać społeczeństwo w swoistej paranoi, nieodzownej do funkcjonowania społeczeństwa hierarchicznego. (...) Na dłuższą metę społeceństwa hierarchiczne moga funkcjonowac jedynie oparte na nędzy i ciemnocie. Nie można więc dopuścić do ogólnego dobrobytu, bo społeczeństwo zasobne i szczęśliwe wkrótce zdobyłoby wykształcenie i zaczęło dbać o własne interesy. Trzeba więc wytwarzać dobra, ale ich nie dystrybuować, tylko przenaczać na potrzeby wojny, a ludzi utrzymywać na granicy nędzy, od czasu do czasu przyznając im jakieś przywileje.
8. Na czym polega fenomem zjawiska nowomowy?
To język totalitaryzmu będący narzędziem władzy Partii, jedyny język na świecie, którego zasób słownictwa kurczy się z każdym rokiem. Coraz uboższy język wpływa na coraz niższy poziom świadomości, bo głównym celem nowomowy jest ograniczenie myślenia. Służy ona szerzeniu propagandy sukcesu Partii, poprzez manipulację, dezinformację, indoktrynację oraz propagowanie nienawiści. Ostatecznym celem nowomowy ma być pozbycie się wszystkich słów, które mogłyby wyrazić buntownicze nastroje, a tym samym zagrozić władzy.
Cechy nowomowy:
- eliminowanie ze słownika wszelkich sniepotrzebnych wyrazów np. dobry, adobry (zamiast zły), ekstradobry(zamiast lepszy)
- neologizmy np. myślozbrodnia
- skróty np. angsoc.
- hasła propagujące dwójmyślenie (Wojna to pokój, Wolność to niewola itp.)
- odwrotne znaczenia nazw: Ministerstwo Miłości - więzienie, Ministerstwo Prawdy - miejsce fałszowania dokumentów, Ministerstwo Pokoju - prowadzenie wojny, Ministerstwo Obfitości - reglamentacja dóbr
- ograniczanie znaczenia słów np. wolny znaczy tylko pozbawiony czegoś - Pole wolne od chwastów.
Słownik nowomowy:
- staromowa - język przed zmianami
- nowomowa - specjalny język Partii sterujący myśleniem obywateli, by finalnie nie dopuścić do myślozbrodni
- prole - najniższa i najliczniejsza (85%) warstwa społeczna, proletariusze, robotnicy fizyczni, dyskryminowani i poniżani, pozbawieni dostępu do dóbr przysługujących członkom Partii, żyjący w ubóstwie ale i względnej wolności
- ANGSOC - w staromowie: angielski socjalizm; utożsamiany z Partią, ktorej święte zasady to: nowomowa, dwójmyślenie, zmienność przeszłości.
- Wielki Brat - przywódca narodu
- dwójmyślenie - wyznawanie dwóch sprzecznych poglądów naraz, logika wbrew logice, stosowanie techniki zapominania / przypominania kiedy to konieczne, autohipnoza itp. - proces kontroli rzeczywistości.
- gęgomowa - wypowiedź stuprocentowo prawomyślna i zgodna z zasadami angsocu; jeden z przykładów dwójmyślenia.
- myślozbrodnia - przestępstwo zasadnicze obejmujące wszystkie możliwe rodzaje zbrodni.
- twarzozbrodnia - niewłaściwy wyraz twarzy, oznaka niezadowolenia, zdenerwowania itp.
- seksozbrodnia - występek o charakterze seksualnym: cudołóstwo, zdrada małżeńska, homoseksualizm, seks dla przyjemności itp.
- wyparowanie - zniknięcie aresztowanego człowieka i zatarcie śladów jego istnienia.
- nieosoba - człowiek wyparowany, który nigdy nie istniał.
- prawomyślak - osoba ślepo wierna zasadom, niezdolna do myślenia niezgodnego z dogmatem.
- zbrodniostop - umiejętność instynktownego powstrzymywania potencjalnie niebezpiecznych myśli.
- czarnobiel - zdolność uwierzenia, że czarne jest białe.
- Minipra - Ministerstwo Prawdy (informacja, rozrywka, edukacja, sztuki piękne); propaganda, hasła: WOJNA TO POKÓJ, WOLNOŚC TO NIEWOLA, NIEWIEDZA TO SIŁA
- Minipax - Ministerstwo Pokoju (wojna)
- Minimił - Ministerstwo Miłości (odpowiedzialne za ład i porządek); więzienia i sale tortur, pokój 101
- Miniobfi - Ministerstwo Obfitości (odpowiedzialne za gospodarkę); reglamentacja dóbr
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz