1. Co to jest? To jeden z bardziej znanych utworów epoki romantyzmu - pięcioaktowa tragedia Juliusza Słowackiego pisana wierszem, wydana w 1839 roku, a wystawiona na scenie około 20 lat później. Poeta dedykował ją innemu znanemu twórcy tego okresu - Zygmuntowi Krasińskiemu. Tytuł jest imieniem głównej bohaterki i pochodzi od słowa "ballada" (utwór na motywach ludowych, pełen tajemniczości i grozy). Dramat ten (
tragedia jest gatunkiem dramatu obok komedii i dramatu właściwego - w tragedii główny bohater musi zawsze zginąć) jest sceniczną baśnią, bo zawiera wiele elementów fantastycznych.
2. O czym to jest? Tematyka - to opowieść o biednej wiejskiej dziewczynie, Balladynie, którą ambicja, żądza władzy, a następnie strach przed jej utratą, doprowadziły do szeregu zbrodni. Gdy wreszcie zdobywa najwyższe miejsce w kraju - zostaje królową - dosięga ją ręka boska (ginie rażona piorunem), bo w baśni zło musi zostać ukarane. Problematyka jest o wiele bardziej złożona. W warstwie psychologicznej dotyczy przyczyn, które człowieka tylko potencjalnie złego mogą zmienić w bezwzględnego mordercę. (W szkole średniej będziecie omawiać "Makbeta" i wtedy na pewno przypomni się wam "Balladyna" :-) Wg mnie Słowacki moooocno się zainspirował Szekspirem :-) W warstwie historiozoficznej (historiozofia to inaczej filozofia historii, czyli poszukiwanie sensu dziejów) utwór porusza problemy narodowego losu Polaków, poprzez ukazanie jego legendarnych początków (historia świętej korony Lecha).
3. Krótkie przypomnienie treści dramatu z podziałem na akty i sceny.
AKT I:
Scena 1: Chatka Pustelnika w lesie nieopodal jeziora Gopło. Kirkor przybywa do mądrego starca po radę w sprawie swojego ożenku. Dowiaduje się, że Pustelnik to dawny władca, Popiel III, 20 lat temu strącony z tronu przez własnego brata, który teraz sprawuje okrutne rządy jako Popiel IV. Pustelnik jest przekonany, że winna nieszczęściom jest fałszywa korona władcy. Prawdziwą - świętą koronę Lecha - wygnany władca zabrał ze sobą i ukrył w lesie. Starzec daje Kirkorowi radę, by ożenił się z ubogą dziewczyną. Ten obiecuje, że przywróci mu władzę. Nastepnie Pustelnik rozmawia z poetą-pasterzem, Filonem, który bezskutecznie poszukuje noszonego w sercu ideału kobiety.
Scena 2: Inna część lasu nad jeziorem Gopło. Nimfa Goplana budzi się ze snu i opowiada swoim sługom, Chochlikowi i Skierce, że zakochała się w człowieku, którego zimą uratowała przed utonięciem w przerębli. To syn zakrystiana, Grabiec. Jednak nimfa przeżywa rozczarowanie, bo wieśniak informuje ją, że spotyka się z Balladyną. Goplana wpada na pomysł, jak się pozbyć rywalki. Każe Chochlikowi wodzić Grabca po lesie, uniemożliwiając mu spotkanie z kochanką, a Skierce sprowadzić Kirkora do chaty Wdowy, żeby poślubił Balladynę.
Scena 3: Chata Wdowy. Kobiety wracają ze żniw. Wdowa marzy o małżeństwie córek, Aliny i Balladyny, z wielkimi panami. Nagle do chaty puka Kirkor, którego powóz zepsuł się na pobliskim moście. Niewidzialny Skierka przystraja obie dziewczyny niewidzialnymi kwiatami, powodując, że panicz zakochuje się w obu naraz i nie umie wybrać, tym bardziej, że obie przysięgają mu miłość. Za podszeptem Skierki Wdowa proponuje konkurs zbierania malin, którego zwyciężczyni zostanie żoną Kirkora. Kiedy gość udaje się na spoczynek do alkowy, Balladyna wychodzi na spotkanie z Grabcem.
AKT II:
scena 1: Wschód słońca w lesie nad jeziorem Gopło. Pijany Grabiec błądzi po lesie prowadzony przez Chochlika, którego postrzega jako czarnego psa albo kota. Wreszcie zasypia. Goplana dowiaduje się od Skierki, że wieśniak jednak spotkał się w nocy z Balladyną. Rozwścieczona zamienia go w wierzbę, a Chochlika za karę zamyka w muszli. Razem ze Skierką chowa się w krzakach, bo nadchodzą siostry. Alina ma pełen dzban malin. Balladyna żąda, aby go jej oddała, wreszcie zabija siostrę nożem i ucieka, plamiąc sobie czoło krwią. Świadkiem zbrodni jest Grabiec-wierzba oraz Skierka i Goplana, która każe słudze sprowadzić Pustelnika i ratować dziewczynę. Tymczasem zwłoki Aliny znajduje Filon i odkrywa, że to właśnie jego ideał kochanki. Chce się zabić, ale w końcu razem z Pustelnikiem przenoszą ciało do chaty. Filon na pamiątkę zrywa gałązkę z wierzby. Balladyna powraca na miejsce zbrodni po dzbanek z malinami. Nie znajduje ciała siostry i myśli, że Alina ożyła, tym bardziej, że Goplana odzywa się z krzaków jej głosem, sugerując Balladynie, że Kirkor, maliny i zbrodnia to był tylko sen. Dziewczyna woli jednak żyć z piętnem zabójczyni, niż wyrzec się bogactwa i wladzy.
scena 2: Ganek przed chatą Wdowy. Z lasu wraca Balladyna poprzedzana niespokojnym zachowaniem ptaków, ktore na jej widok uciekają do gniazd. Kirkor wkłada jej pierścień i jedzie po księdza. Dziewczyna mówi matce, że Alina uciekła z jakimś młokosem. Wdowa odkrywa na czole córki plamę z malin, której nie daje się usunąć. Balladyna jest przerażona, bo wie, że to krew Aliny. Tymczasem przybywają Swaty i Drużki oraz nadjeżdża Kirkor z księdzem.
AKT III:
Scena 1: Dopalająca się chata Wdowy. Wieśniacy zazdroszczą szczęścia, jakie niespodziewanie spotkało Wdowę i jej córki. Planują odwiedzić je w zamku. Nadchodzi oszołomiony Grabiec, ale nikt nie wierzy w jego opowieści o wierzbie.
Scena 2: Sala w zamku Kirkora. Nazajutrz po ślubie Kirkor wyjeżdża na trzy dni, zapowiadając, że po powrocie nie chce widzieć na czole żony czarnej wstążki. Budzi to podejrzliwość Balladyny, która przypuszcza, że mąż już wie o jej zbrodni i pojechał odnaleźć ciało Aliny. Kobieta odnajduje bratnią duszę w dowódcy straży zamkowej, Niemcu Fon Kostrynie, który również czuje się tu obcy. Wstydząc się własnego pochodzenia, Balladyna odprawia chłopskich gości matki, a ją samą izoluje poprzez zamknięcie w wieży. Kostrynowi obiecuje przywileje za zachowanie w tajemnicy informacji o jej chłopskich korzeniach.
Scena 3: Las przed chatką Pustelnika. Tymczasem Pustelnik pokazuje Kirkorowi złotą koronę Lecha. Starzec liczy na to, że przy pomocy grafa odzyska tron. Sugeruje mu także, aby sprawdził lojalność i posłuszeństwo swej świeżo poślubionej malżonki, posyłając jej zapieczętowaną skrzynię, której nie wolno będzie otworzyć aż do jego powrotu. Po odjeździe Kirkora pojawia się Filon rozpaczający po stracie Aliny. Wreszcie przybywa Balladyna pełna nadziei na to, że mądry starzec usunie jej plamę z czoła. Pustelnik odgaduje, że to ona jest zbrodniarką. Mówi, że plama może zniknąć dopiero po zmartwychwstaniu Aliny, ale Balladyna wolałaby raczej umrzeć, niż cofnąć to, co zrobiła. Odchodzi, grożąc Pustelnikowi. Ten biegnie w las, gdyż słyszy znad Gopła dziwne odgłosy. Pozostawia na kamieniu złotą koronę.
Scena 4: Las przed chatką Pustelnika. Skierka i Chochlik znajdują królewską koronę Popiela III. Nadchodzi Goplana z Grabcem. Wieśniak wykręca się od zalotów nimfy i na odczepnego życzy sobie, aby zamieniła go ona w króla dzwonkowego. Nimfa spełnia jego żądanie. Przystrojony w bogate szaty i koronę, z wierzbowym berłem w dłoni, Grabiec wybiera się na przyjęcie weselne do zamku Kirkora.
Scena 5: Sala w zamku Kirkora. Kostryn podsłuchał rozmowę Balladyny z Pustelnikiem i teraz rozmyśla nad swoim położeniem - czuje się panem sytuacji. Tymczasem kobieta żałuje, że zdradziła się przed Pustelnikiem. Przybywa Gralon - posłaniec od Kirkora - z zakutą skrzynią, ktorej nie wolno otworzyć do powrotu pana. Na prośbę zdesperowanej Balladyny opowiada, że Kirkor odwiedził Pustelnika, a niedaleko jego chaty, pod wierzbą, znalazł ścierwo zabitego... tura. Kostryn sugeruje Balladynie, że posłańca trzeba zabić, bo nie mówi prawdy. Oboje przebijają go mieczami i w ten sposób stają się wspólnikami zbrodni.
AKT IV:
Scena 1: Sala w zamku Kirkora - uczta weselna. Na uczcie w zamku Kirkora Grabiec w królewskich szatach zajmuje najbardziej zaszczytne miejsce u stołu. Usługują mu Chochlik, Skierka i Kostryn. Podczas rozmowy o herbach Balladyna opowiada gościom, że jest wygnaną księżniczką. Kiedy do komnaty wdziera się głodna i spragniona Wdowa, wyrodna córka wyrzeka się matki i każe wygnać staruszkę, choć na dworze szaleje burza. W chwilę potem do zamku przybywa posłaniec od Kirkora. Opowiada, że burza zatrzymała powracającego z wyprawy hrabiego w chatce Pustelnika. Kirkor zabił Popiela IV, a lud obwołał swego wybawcę krółem. Jednak mężczyzna nie przyjął zaszczytu, gdyż pragnie żyć w spokoju z chłopską żoną u boku. (Tu wzburzona Balladyna zarzuciła posłańcowi klamstwo). Kirkor oznajmił więc ludowi, że królem zostanie ten, kto będzie miał na głowie świętą koronę Lecha. "Ogłoście po kraju/ Bezkrólewie! a kto się na zamku pokaże/ Uwieńczony prawdziwą koroną Popielów,/ Koroną, w której znany brylant "żmije-oko"/ Między dwóma rubiny na trzech perłach leży,/Tego królem obierzcie". Usłyszawszy ten rozkaz, wszyscy zebrani w zamku oddają hołd Grabcowi, który taką właśnie koronę ma na głowie. Ten każe zagrać Chochlikowi na wierzbowym berle. Nagle rozlega się pieśń opisująca zbrodnie Balladyny. Kobieta jest wstrząśnięta, ale słucha do końca, chcąc zidentyfikować wykonawcę. Opanowuje emocje i kiedy Grabiec życzy sobie dzbana malin, każe go przynieść. Wtedy ukazuje się jej duch Aliny i zdumieni goście są świadkami dziwnego zachowania Balladyny, która krzyczy z przerażenia i w końcu mdleje. W powietrzu unosi się zapach malin. Kostryn kończy ucztę.
Scena 2: Las przed chatką Pustelnika. Dowiedziawszy się o zaginięciu korony, Kirkor natychmiast powraca do Gnezna, aby obwieścić ludowi, że jej obecny właściciel nie jest królem, tylko oszustem. Mężczyzna tęskni do żony, ale chce najpierw wypełnić swoje obowiązki, a dopiero potem cieszyć się spokojnym życiem u jej boku. Pustelnik życzy mu w duchu, aby jak najszybciej został wdowcem i nie dowiedział się o zbrodni Balladyny. Nadchodzi Wdowa. Żali się na okrucieństwo córki, która wygnała ją z domu, ale nie zdradza imienia Balladyny. Kobieta oślepła podczas strasznej burzy. Zrozpaczona odchodzi w las. Pustelnik postanawia ukarać bezlitosną córkę, kiedy odzyska tron. "Po kraju całym szukać każę/ Tej matki - i okropny sąd wydam na dziecko".
Scena 3: Noc - komnata w zamku Kirkora. Skierka i Chochlik rozmawiają o swoich planach. Uciekają przestraszenie nadejściem postaci w bieli.
Scena 4: Noc - komnata z zamku Kirkora. Balladyna z nożem w ręku idzie na wieżę zdecydowana popełnić kolejne morderstwo.
Scena 5: Noc - komnata z zamku Kirkora. Kostryn także chce zabić Grabca, zabrać mu koronę i uwolnić się od Balladyny. Jednak ona wraca już z wieży umazana krwią byłego kochanka. Po chwili cofa się po koronę, ale jej nie może znaleźć. Koronę przynosi Kostryn. Balladyna przeczuwa, że rycerz pragnie ją zabić, dochodzą jednak do porozumienia i postanawiają oboje zawalczyć o tron z Kirkorem, który przecież wie, że obecny posiadacz korony jest oszustem. Chcą przekupić żolnierzy, żeby przeszli na ich stronę. Balladyna zleca też Kostrynowi zabójstwo Pustelnika. Z rozmowy wynika również, że kobieta jest ciężarna.
AKT V:
Scena 1: Poranek na leśnej łące. Goplana żegna się ze swoimi sługami i opuszcza leśną krainę, gdyż, jak mówi: [Poplątałam ludzkie czyny/ Tak, że Bogu mścicielowi /Trzeba wziąć grom i upuścić/ Na ludzkie dzieła i winy...]
Scena 2: Pod murami Gnezna. Kirkor przygotowuje sie do walki z samozwańczym królem, którego imienia nie zna. Posłał po Pustelnika - Popiela III, by wraz z prawowitym władcą zaatakować obóz wroga. Posłańcy przynosza tragiczną wieść - znaleźli starca powieszonego przed chatą.
Scena 3: Namiot Balladyny. Kostryn dowodzi w bitwie z Kirkorem. Balladyna ma świadomość, że zwycięstwo Niemca oznacza dla niej całkowite uzależnienie od powiernika jej strasznych tajemnic. "Jeżeli zwycięży,/ Jak mu nagrodzę? w ziemi całej łonie/ Nie znajdę kruszcu na zalanie gardła/ Temu Niemcowi". Jednak przegrana bitwa oznacza koniec wszystkiego, co dotąd zdobyła, bo przecież Kirkor się dowie, że zdradziła go dla korony. Jest więc gotowa na śmierć. Od starej kobiety zdobyła wyciąg z ludomoru, którym zatruła jedną stronę noża. Na wszelki wypadek wysyła jednak żolnierzy, żeby podstępnie zabili Kirkora na polu walki. Wraca zwycięski Kostryn z delegatami ludności Gnezna, którzy klękają przed Balladyną, uznając ją za króla. Posłowie sa zaskoczeni, że mają do czynienia z kobietą (Balladyna jest w zbroi). Podają jej chleb z solą, a ona kroi bochenek zatrutym nożem i skażoną część podaje Kostrynowi, mówiąc, że dzieli się z nim wszystkim, a serce daje mu w całości.
Scena 4: Sala tronowa na zamku królewskim w Gneźnie. Kanclerz z dworzanami oczekują nowego króla. Goniec przynosi wieść, że to kobieta. Kronikarz Wawel opowiada zebranym, iż wielu ludzi widziało odlatującą z żurawiami kobietę (Goplana). Nagle nadciąga straszliwa chmura burzowa. Wchodząca do sali Balladyna dowiaduje się, że według ustaw ma zacząć swoje rządy od rozsądzenia spraw kryminalnych. W tym momencie Kostryn pada na ziemię i przed śmiercią oskarża królową, że go otruła. Balladyna odczuwa ulgę, choć udaje rozpacz. Chce odciąć się od przeszłości i być teraz dobrą, sprawiedliwą władczynią. Każe uwolnić jeńców, nakarmić żebraków oraz wyprawić godny pogrzeb swojemu mężowi, Kirkorowi. Tymczasem przystępuje do sądów. Pierwszą sprawę zgłasza lekarz królewski, który po oględzinach zwłok Kostryna stwierdza, że faktycznie został on otruty ludomorem. Według prawa nieznany truciciel jest winny śmierci, co Balladyna potwierdza. Drugim oskarżycielem jest Filon. Zachowuje się jak obłąkany, opowiada o śmierci Aliny, a na dowód przynosi dzban i nóż, który wyjął z jej piersi. Balladyna wydaje wyrok słowami: "Winna jest śmierci", dając do zrozumienia, że zbrodni dokonała kobieta. Jako trzecia pojawia się ślepa Wdowa i opowiada królowej swoją tragiczną historię. Kiedy dowiaduje się, że okrucieństwo wobec rodziców karane jest śmiercią, nie chce wyjawić imienia córki. Jednak według prawa nie można odstąpić od skargi. Staruszkę biorą więc na tortury, aby wyznała, kim jest jej wyrodna córka. Matka woli jednak umrzeć w mękach, niż skazać na śmierć swoje dziecko. Balladyna, osądzając anonimową zbrodniarkę, która doprowadziła do śmierci własnej matki, po raz trzeci wydaje wyrok na siebie. Ginie rażona piorunem.
EPILOG
W epilogu widać, jak się tworzą legendy. Publiczność pyta Wawela, w jaki sposób interpretuje wypadek z piorunem, którego wszyscy byli świadkami. Zarzuca mu, że nie był obecny przy poprzedzających go wydarzeniach, więc nie może wydawać sądów tylko na podstawie ostatniej sceny. Kronikarz snuje przypuszczenia o pochodzeniu Balladyny, a na końcu wysnuwa wniosek, że noszenie korony jest niebezpieczne, bo metal przyciąga pioruny. Znacznie lepszy jest laurowy wieniec (symbol sławy przypisywanej m.in. poetom). W ten sposób Wawel przypodobał się i królom, i poetom, z czego Publiczność czyni mu zarzut.
4. Jakich zbrodni dokonała Balladyna:
Była sprawcą lub współuczestniczką większej liczby zbrodni niż tylko te, za które została osądzona (zaznaczone wytłuszczonym drukiem).
1) Zabicie nożem młodszej siostry - Aliny. (akt II, scena 1)
2) Zabicie Gralona (wspólnie z Kostrynem). (akt III, scena 5)
3) Wypędzenie z zamku matki-staruszki. (akt IV, scena 1)
4) Zabicie nożem byłego kochanka, Grabca. (akt IV, scena 5)
5) Zlecenie Kostrynowi zabicia Pustelnika (akt IV, scena 5)
6) Doprowadzenie do śmierci Kirkora - zbrojne wystapienie przeciw mężowi i nasłanie na niego płatnych zabójców (akt V, scena 3)
7) Otrucie Kostryna (akt V, scena 3)
8) Doprowadzenie do śmierci na torturach własnej matki. (akt V, scena 4)
5. Historia świętej korony Lecha Poznajemy ją w pierwszej scenie aktu I. Pustelnik opowiada Kirkorowi o początkach państwa polskiego.
Jeden z Trzech Króli wracających z Betlejem (Słowacki nazwał go Scyta-król północny, czyli dawny Słowianin) zabłądził w wysokim zbożu i poprosił Boga o pomoc, a ten zaprowadził go do chłopskiej chaty będącej siedzibą króla tych ziem - Lecha. Władca zaproponował Scycie, aby zamieszkał w jego szczęśliwej krainie i wziął pół królestwa. Scyta ochoczo przyjął gościnę, lecz na podział ziem się nie zgodził, gdyż mogłoby to rodzić wojny. Poznawszy bliżej Lecha i zaprzyjaźniwszy się z nim, ofiarował mu własną koronę, której w Betlejem dotykały ręce Dzieciątka Jezus.
Niezwykłość świętej korony Lecha polega więc na tym, że została ona pobłogosławiona przez samego Jezusa.
6. Przebieg wydarzeń, czyli co, po czym i dlaczego:
1. Kirkor radzi się Pustelnika w sprawie ożenku, ten
każe mu szukać żony w chłopskiej chacie.
2. Kirkor odkrywa, że
Pustelnik jest wygnanym królem. Popielem III, więc postanawia przywrócić mu tron.
3. Zakochana
Goplana sprowadza Kirkora do chatki Wdowy, żeby hrabia ożenił się z Balladyną, kochanką Grabca.
4. Kirkora oczarowały obie córki przystrojone w niewidzialne wieńce, więc dochodzi do "malinowego konkursu".
5.
Balladyna zabija Alinę (pod wierzbą-Grabcem) i zostaje żoną Kirkora. Na jej czole pojawia się krwawa plama, którą dziewczyna maskuje czarną przepaską.
6. Po zaślubinach Balladyna każe
spalić swoją chatę i przeprowadza się z matką do zamku.
7. Nazajutrz po ślubie
Kirkor wyjeżdża, ostrzegając żonę, że po powrocie nie chce widzieć wstążki na jej czole.
8. Balladyna wstydzi się własnej matki i zamyka ją w wieży.
9. W drodze do Gnezna Kirkor odwiedza Pustelnika, który pokazuje mu świętą koronę.
10. Pustelnik radzi Kirkorowi wypróbowanie lojalności żony poprzez wysłanie jej zapieczętowanej skrzyni.
11. Pustelnika odwiedza Balladyna z prośbą o usunięcie plamy z czoła; starzec odkrywa jej straszną tajemnicę. Rozmowę podsluchuje Kostryn.
12. Służki Goplany znajdują koronę Popiela III, a nimfa daje ją Grabcowi, którego przebiera za króla dzwonkowego.
13. Kostryn i Balladyna zabijają Gralona, posłańca ze skrzynią, w przekonaniu, że był on świadkiem znalezienia zwłok Aliny i wie o zbrodni.
14.
Uczta weselna z udziałem Grabca w koronie. Balladyna wypędza matkę, która wdarła się na ucztę. Posłaniec przynosi wieści od Kirkora, którego burza zatrzymała u Pustelnika. Hrabia właśnie wrócił z Gnezna, gdzie zabił Popiela IV, ale nie przyjął propozycji objęcia władzy, bo chce żyć w spokoju z żoną-wieśniaczką. Królem będzie właściciel świętej korony. Zebrani uznają za króla Grabca. Balladynie ukazuje się duch Aliny.
15. Kirkor dowiaduje się od Pustelnika o zaginięciu korony i natychmiast wraca do Gnezna zmienić rozkazy - obecny właściciel korony jest przecież złodziejem i oszustem, a nie prawowitym królem.
16. W nocy Balladyna zabija Grabca, by zdobyć świętą koronę i zasiąść na tronie. Każe też Kostrynowi zlikwidować Pustelnika, który zna jej tajemnicę.
17. Goplana w poczuciu winy za poplątanie ludzkich losów opuszcza leśną krainę, pozostawiając po sobie burzową chmurę.
18. Kirkor szykuje się do bitwy z tajemniczym uzurpatorem. Dowiaduje się, że prawdziwy król, Pustelnik-Popiel III, nie wspomoże jego działań, gdyż został powieszony przed swoją chatą.
19. Przy pomocy podstępu i przekupstwa Kostryn wygrywa bitwę. Balladyna częstuje wspólnika chlebem przekrojonym zatrutym nożem.
20. Balladyna wkracza do Gnezna, przyznaje się dworzanom, że jest wdową po Kirkorze, i zaczyna rządy od sądzenia oskarżonych. Kostryn umiera.
21. Po wydaniu trzykrotnego wyroku śmierci na niezidentyfikowanych sprawców (za otrucie Kostryna, za zabójstwo Aliny i za okrucieństwo wobec matki) Balladyna ginie, rażona piorunem.
7. Bohaterowie tragedii:
Balladyna, Bladyna - postać tytułowa i główna, młoda wieśniaczka dążąca do awansu nawet za cenę zbrodni, odcinająca się od swoich chłopskich korzeni, tragiczna poprzez umiejętność refleksji nad swoimi czynami i uznanie konieczności kary; ginie rażona piorunem.
Pustelnik - wygnany król Popiel III, strażnik narodowej tradycji w postaci świętej korony Lecha, wzór patriotyzmu i zasad moralnych, zwolennik sojuszu między szlachtą i ludem, odkrywca tajemnicy Balladyny; ginie powieszony przez Kostryna z rozkazu Balladyny.
Kirkor - bogaty graf,
"pan czterowieżowy (...) stworzony do ciszy wiejskiej i prostoty", uosabia narodową tradycję, uczciwy i waleczny, tragicznie wplątany w politykę opartą na tyranii i przemocy; ginie pod Gneznem w walce o sprawiedliwość dziejową.
Fon Kostryn - Niemiec, dowódca gwardii zamkowej Kirkora, syn wisielca, rzekomy szlachcic, karierowicz, sojusznik Balladyny w walce o władzę; ginie poczęstowany przez Balladynę chlebem przekrojonym zatrutym nożem.
Grabiec - syn zakrystiana/organisty, kochanek Balladyny, wiecznie pijany, zajęty wyłącznie zabawą i używaniem życia, błazen, prostak, przedmiot kpin, ale i kpiarz, uosobienie ludowych wyobrażeń o pańskim życiu; ginie zabity w nocy nożem przez Balladynę.
Wdowa - siwa staruszka, matka Balladyny kochająca ją nad własne życie i wychowująca ją wg praw przynależnych starszej córce, wiejska znachorka ceniona przez sąsiadów, wyrzucona przez córkę z domu ślepnie od błyskawicy; ginie na torturach, nie wyjawiając imienia wyrodnej córki.
Alina - młodsza córka Wdowy, uosobienie wszystkich pozytywnych cech, niewinna, cnotliwa i pobożna; ginie zabita nożem przez Balladynę podczas zbierania malin.
Gralon - posłaniec Kirkora, przypadkowa i niepotrzebna ofiara podejrzeń Balladyny i Kostryna; ginie od ciosów ich mieczy.
Filon - wędrowny poeta, pasterz, postać rodem z sielanki, na pozór mało ważny, ot, taki mazgaj, który przyszedł za późno, by uratować ukochaną i jest bezsilny wobec tego, co się stało. Tymczasem
tylko on pozostaje żywy, podczas gdy inni bohaterowie zabierają do grobu ponure tajemnice. Dlaczego?
Bo uosabia nieśmiertelną rolę poezji w życiu narodu, przemawia (i będzie przemawiał) w imię obrony prawdy, piękna i sprawiedliwości.
Goplana i Duszki (Skierka, Chochlik) - związane z przyrodą twory ludowej wyobraźni; nimfa zakochana w człowieku doprowadza do złamania boskiego ładu (zbrodnie Balladyny), ukarana przez Boga odlatuje, pozostawiając po sobie ciężką chmurę, z której spadnie karzący piorun.
8. Materiał do charakterystyki bohaterek.
Cała scena 3 z aktu I jest bezpośrednią (wygląd) i pośrednią (cechy wynikające z zachowania) charakterystyką obu bohaterek.
KIRKOR: Starsza jak śniegi - u tej warkocz cudny, / Niby listkami brzoza przyodziana; / Ta z alabastrów - a ta zaś różana - / Ta ma pod rzęsą węgle - ta fijołki - / Ta jako złote na zorzy aniołki, / A ta zaś jako noc biała nad rankiem.
Całkowicie odmienny wygląd Aliny i Balladyny (kontrast) jest też wyznacznikiem ich charakterów. Alina - otwarta, ciepła, dobra, pracowita, szczera, uczciwa, opiekuńcza, gotowa do poświęceń.
Balladyna - rozpieszczona i faworyzowana przez matkę, zamknięta w sobie, na pozór chłodna (choć targają nią wewnętrzne emocje), okrutna, leniwa, dwulicowa, dążąca po trupach do celu, egoistka myśląca tylko o zaspokojeniu własnych ambicji.
Literacko Balladyna jest postacią znacznie ciekawszą niż Alina ze względu na złożoność swego charakteru.
Balladyna (bohaterka główna i tytułowa)
GOPLANA: Siostra Aliny?... córka wdowy?... ale ona / Złe ma serce. (akt I, scena 2)
WDOWA: Wraca Balladyna...(...) / O! nie widać... lecz matce wiadomo. / Patrz, panie! oto jaskółeczka sina / Zamiast wylecieć, kryje się pod słomą, / I cicho siedzi... (akt II, scena 2)
Alina:
WDOWA: Gdyby zaś Alina / Wracała z gaju, tobyś to, mój panie, / Usłyszał w belkach szum i świergotanie, / Jedna za drugą pyrr... pyrr... lecą z gnizdek / Do tej dziewczynki i nad nią się kręcą / Niby chmureczka małych, czarnych gwiazdek / Nad białą gwiazdką... (akt II, scena 2)
9. Ciekawostki
Myślę, że współczesnym uczniom badzo przypadłaby do gustu inscenizacja "Balladyny" z roku 1974 (czyli epoki kamienia łupanego ;-) w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (1924-2011) - wieloletniego dyrektora warszawskiego Teatru Narodowego, który słynął z kontrowersyjnych pomysłów artystycznych. Otóż dla potrzeb spektaklu zakupił on trzy motocykle marki honda, na których z wielkim hałasem przemieszczali się ... Goplana oraz Chochlik i Skierka. Nie muszę chyba wspominać, jakie wrażenie wywarło to na publiczności ;-)
10. Szczegóły do testu wiedzy o lekturze: bez tych oczywistych typu: Alina i Balladyna to siostry. Kolejność wydarzeń nie jest zachowana!!!
- Pustelnik to król Popiel III, wygnany 20 lat temu przez swego brata, panującego obecnie Popiela IV. (W wyniku tego zamachu Pustelnik stracił troje dzieci.)
- Popiela IV zabił Kirkor, zdobywszy Gnezno.
- Zamek Kirkora ma cztery wieże.
- Fon Kostryn podsłuchał rozmowę Balladyny z Pustelnikiem i wie, że zabiła ona siostrę.
- Wdowę oślepił piorun, kiedy córka wygnała ją z zamku podczas burzy.
- Korona Popiela III to święta korona Lecha, pierwszego władcy Polan, który otrzymał ją od Scyty - jednego z Trzech Króli wracających z Betlejem.
- Kostryn miał plan zabicia Balladyny, kiedy przyniósł jej koronę z komnaty Grabca,
- Koronę Popiela znalazły duszki i przekazały ją Goplanie, a ona przystroiła nią Grabca.
- Skierka jest pracowity a Chochlik leniwy.
- Kolejność zbrodni Balladyny (dokonanych osobiście): Alina, Gralon, Grabiec, Kostryn.
- Wawel to kronikarz.
- Kirkor zakochał się w obu siostrach.
- Filon-poeta to jedyna postać z akcji, która pozostaje przy życiu.
- Nikt (łącznie z Kirkorem) nie wie, kim jest człowiek, którego armia napadła Gnezno, bo Balladyna nie wychodzi z namiotu, a ponadto jest w pełnej zbroi.
- Matka Balladyny ginie na torturach.
- Balladyna jest w ciąży, prawdopodobnie z Kostrynem.
- Ludomor - to trucizna na nożu Balladyny.
- Goplana zamieniła Grabca w wierzbę, a potem przebrała go za króla dzwonkowego.
- Balladyna ostatni raz spotkała się z Grabcem w noc przed malinowym konkursem.
- Goplana odleciała z kluczem żurawi na północ.
Balladyna w reż. Olgi Lipińskiej
