CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "MAKBECIE"

 1. Kim jest autor "Makbeta"?

To William Szekspir (możecie się też zetknąć z oryginalną pisownią: Shakespeare), genialny angielski dramatopisarz żyjący w latach 1564-1616, a więc w drugiej połowie XVI w. i w I polowie XVII w. , czyli na przełomie renesansu i baroku. Poznaliście takie jego tragedie jak "Romeo i Julia" (1595), "Hamlet" (1601) i "Makbet" (prawdopodobnie 1606), ale w pierwszym okresie swojej twórczości pisywał również komedie. Badacze literatury spekulują, czy aby na pewno Szekspir był autorem swoich dzieł, pojawiają się nazwiska Bacona i Marlowe'a, ale jak dotychczas nie udowodniono tej tezy. 

2. O czym jest "Makbet", czyli jaka jest tematyka utworu?

Tragedia oparta jest o autentyczne wydarzenia z historii Szkocji, kiedy to król Dunkan w 1040 r. został zamordowany przez swego generała Makbeta, który przejął po nim tron na kilkanaście lat, ale w końcu w 1057 r. zginął z ręki Malcolma, syna Dunkana. I o tym właśnie, choć z pewnymi zmianami, opowiada utwór.

3. Jakie problemy porusza "Makbet"?

Najprościej stwierdzić, że jest to utwór o żądzy władzy, która głównego bohatera wiedzie do zbrodni i niszczy jego życie. Ale można też wyciągnąć wnioski ogólniejsze - "Makbet" to obraz wewnętrznej przemiany człowieka, droga do upadku moralnego zapoczątkowana nadmiernie pobudzoną ambicją.  To również studium zbrodni, która degraduje ludzką psychikę i prowadzi do szaleństwa. Problematyka tej tragedii jest uniwersalna, czyli aktualna w każdym czasie i miejscu. (Takie studium zbrodni znajdziecie też w "Balladynie" oraz "Zbrodni i karze").

4. Czas i miejsce akcji "Makbeta"

Akcja tragedii toczy się przez kilka miesięcy/lat (?) w okresie średniowiecza, ok. XI w. a usytuowana jest w różnych miejscach Szkocji, raz przenosi się również do Anglii. Zauważcie, że tym samym Szekspir odrzuca zasadę trzech jedności, również jedność akcji, bo wprowadza wątki poboczne, np. wątek Makdufa czy Banka.

Szkocja:
wrzosowiska, grota - miejsce spotkania czarownic
obóz wojskowy pod Forres - miejsce stacjonowania Dunkana

pałac królewski w Forres - gdzie Dunkan przyjmuje Makbeta i zapowiada wizytę w jego zamku; po objęciu tronu rezyduje tam Makbet i akcja toczy się w różnych salach tego palacu

zamek Makbeta w Inverness: komnata, dziedziniec, okolice bramy itp.

zamek Makdufa w Fajf - gdzie pod nieobecność Makdufa wymordowano jego rodzinę 

zamek Dunzynan - gdzie Makbet jest oblegany przez wojska angielskie

las Birnam - w którym ukrywają się wojska angielskie

równina pod zamkiem Dunzynan - gdzie toczy się pojedynek Makbeta z Makdufem

Anglia:

pałac królewski w Anglii - gdzie Makduf namawia Malkolma do zrzucenia Makbeta z tronu

5. Bohaterowie "Makbeta" - postacie pierwszoplanowe

Makbet - szkocki rycerz, wódz, tan Glamis, po zwycięskiej bitwie również tan Kawdoru, kuzyn króla Dunkana i jego morderca
Lady Makbet - jego żona
Dunkan - król Szkocji, władca idealny (Pamiętacie średniowieczną parenezę; asceta, rycerz, władca?)
Makduf - szkocki rycerz, który sprowadził do Szkocji angielską armię - zabił Makbeta
Banko - szkocki rycerz, przyjaciel Makbeta, zamordowany z jego rozkazu

Fleance - syn Banka

Malkolm - starszy syn króla Dunkana, następca tronu, odzyskał tron ojca po śmierci Makbeta

Sigward - dowódca angielskiej armii

Rosse, Lennox - panowie szkoccy

6. Budowa "Makbeta" i najważniejsze wydarzenia każdego aktu:

Akt I
Scena I - Czarownice szykują się do spotkania z Makbetem..
Scena II - Król Dunkan wysłuchuje informacji o bohaterskich czynach Makbeta i postanawia nadać mu odebraną zdrajcy godność tana Kawdoru. (Tan - to wysoki tytuł feudalnego wasala, dziedzicznego naczelnika hrabstwa. Makbet jest już tanem hrabstwa Glamis, nadanie mu kolejnego tytułu, to dowód wielkiej łaski królewskiej).
Scena III - Makbet i Banko spotykają trzy czarownice. Przepowiadają one rycerzom przyszłość. Makbet ma zostać tanem Kawdoru oraz królem, a Banko ojcem królów. Przepowiednia zaczyna się spełniać, gdyż nadjeżdżający szkoccy panowie przywożą Makbetowi tytuł tana Kawdoru.
Scena IV - W zamku Forres król Dunkan wita Makbeta jako krewniaka i bohatera, zapowiadając wizytę u niego w Inverness. Jednocześnie ogłasza, że czyni swoim następcą najstarszego syna, Malkolma.
Scena V - Lady Makbet czyta list od męża, w którym opisuje on ostatnie wydarzenia. Makbet wkrótce zjawia się osobiście i zapowiada krótką wizytę króla (na jedną noc). Rodzą się plany zbrodni.

Scena VI - Lady Makbet wita przed zamkiem króla Dunkana i jego świtę.
Scena VII - Makbet toczy wewnętrzna walkę przed zamordowaniem króla, ale żona podsyca jego ambicję i razem opracowują szczegóły zbrodni.

Akt II
Scena I - Po północy Makbet idący do komnaty króla spotyka na dziedzińcu Banka. Udaje, że wróżby czarownic nie zaprzątają jego myśli. Po odejściu przyjaciela wygłasza słynny "monolog Makbeta", w którym ukazuje wizję zakrwawionego sztyletu.
Scena II - Po dokonaniu zbrodni Makbet ma straszne wyrzuty sumienia, wie, że już nigdy spokojnie nie zaśnie. Nie zdołał podrzucić zakrwawionych sztyletów uśpionym sługom Dunkana, robi to jego żona.
Scena III - Do zamku przybywa Makduf, (jego rozmowa z odźwiernym jest przykładem złamania antycznej zasady decorum), idzie obudzić króla i odkrywa zbrodnię. Makbet, udając uniesienie, zabija śpiących pokojowców króla. Synowie Dunkana, wietrząc spisek, uciekają z kraju.
Scena IV - Przed zamkiem Rosse i starzec opowiadają o dziwnych zjawiskach przyrody towarzyszących zbrodni: ciemność za dnia, sowa zadziobała sokoła, konie Dunkana zdziczały. Zbiegli synowie króla zostali oskarżeni o nakłonienie pokojowców do mordu, a królem obwołano Makbeta, który pojechal na koronację do Skony.

... Mija jakiś czas od objęcia tronu przez Makbeta. Wg faktów historycznych mogłoby to być nawet 17 lat, ale w sztuce czas ten wydaje się krótszy - kilka miesięcy, rok? W każdym razie Makbet dał się poznać jako bezwzględny tyran niszczący bez skrupułów ludzi zagrażających jego władzy. Z rozkazu króla panowie szkoccy są szpiegowani i oskarżani, a ofiarami okrucieństwa Makbeta padają ich rodziny. 

Akt III
Scena I - Banko zastanawia się, czy Makbet doszedł do tronu uczciwą drogą. Król zaprasza go na ucztę, a sam spotyka się z zabójcami, którym zleca morderstwo przyjaciela i jego syna. Powodem zbrodni jest przepowiednia dotycząca przyszłości Banka, który ma wywieść dynastię królów. 
Scena II - Makbet zwierza się żonie z obaw związanych z Bankiem, ale nie chce zakłócać jej spokoju wieścią o planowanej zbrodni.
Scena III - Zabójcy napadają na Banka idącego z synem na ucztę do zamku.  Banko ginie, Fleance'owi udaje się uciec.
Scena IV - Makbet dowiaduje się o ucieczce Fleance'a. Po chwili ukazuje mu się duch zabitego Banka. Reakcja króla powoduje przerwanie uczty.
Scena V - Hekate nakazuje czarownicom tak zinterpretować przepowiednie dla Makbeta, aby obudzić w nim przekonanie o własnej nietykalności.
Scena VI - Szkoccy panowie rozmawiają o wyjeździe Makdufa do Anglii. Udał się tam, aby prosić króla Edwarda o zbrojną interwencję w Szkocji w celu zrzucenia tyrana z tronu.

Akt IV
Scena I - Makbet ponownie odwiedza czarownice, które ukazują wizje jego przyszłości wraz z odpowiednią interpretacją. (1. głowa w hełmie - ostrzeżenie przed Makdufem 2. skrwawione dziecko - tylko człowiek niezrodzony z łona kobiety może zabić Makbeta 3. dziecko w koronie z drzewkiem w ręku - Makbet zachowa koronę, dopóki las birnamski nie podejdzie pod mury zamku 4. orszak ośmiu króli i Banko ze zwierciadłem - zapowiedź dynastii rodu Banka). Od jednego z rycerzy dowiaduje się również o ucieczce Makdufa do Anglii

Scena II - Nasłani przez Makbeta do zamku Fajf zabójcy mordują żonę i synka Makdufa.
Scena III - W Anglii Makduf namawia Malkolma do odzyskania tronu, jednak książę jest nieufny, gdyż obawia się, że rycerz został nasłany przez Makbeta, dlatego początkowo udaje chciwego rozpustnika i awanturnika niegodnego korony. Gdy sprawa się wyjaśnia, Rosse przywozi tragiczną wieść o wymordowaniu rodziny Makdufa. Król Anglii wysyła do Szkocji 10-tysięczną armię.

Akt V
Scena I - Obłąkana Lady Makbet krąży po zamku, usiłując zmyć z rąk wyobrażone plamy krwi.
Scena II - Szkoccy panowie wypowiedzieli posłuszeństwo Makbetowi i oczekują pod Dunzynanem na przybycie wojsk angielskich.
Scena III - Makbet szykuje się do walki, nie jest zainteresowany chorobą żony.
Scena IV - W lesie birnamskim Malkolm rozkazuje żołnierzom zamaskować się uciętymi gałęziami.
Scena V - Wieść o śmierci żony nie robi wrażenia na Makbecie. Natomiast widok poruszającego się lasu uświadamia mu dwuznaczność wróżby.
Scena VI - Armia Siwarda staje przed zamkiem Makbeta.
Scena VII - Osamotniony Makbet walczy z młodym Siwarem, synem wodza, i zabija go.
Scena VIII - Makduf odnajduje Makbeta na polu walki i zabija go w pojedynku, urodził się bowiem w wyniku cesarskiego cięcia.
Scena IX  - Makduf przynosi obciętą głowę Makbeta i obwołuje Malkolma królem Szkocji.

7. Czym się różni dramat szekspirowski od antycznego?

8. Jakie tematy wypracowań bezpośrednio lub pośrednio wiążą się z Makbetem?

• Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego. (matura 2006)
• Analizując podane fragmenty Makbeta, prześledź stany emocjonalne bohatera i ukaż, w jaki sposób ambicja i żądza władzy wpłynęły na jego postawę życiową? Odwołaj się również do całości utworu.
• Czy Makbet – tytułowy bohater tragedii Szekspira – jest odpowiedzialny za swoje zbrodnie?
• Władza jako namiętność niszcząca życie człowieka - omów temat odwołując się do treści Makbeta.
• Człowiek wobec zbrodni; wina i kara.
• Człowiek jako niewolnik własnych żądz i namiętności.
• Czy człowiek jest w stanie pojąć sam siebie?
• Jak Szekspir zrewolucjonizował teatr? - przedstaw cechy dramatu elżbietańskiego na podstawie Makbeta