LINK DO TEKSTU --------------------> Powrót posła - tekst
1. Czym jest "Powrót posła"?
To 3-aktowa komedia polityczna napisana przez Juliana Ursyna Niemcewicza 7 listopada 1790 r., a więc dokładnie w połowie obrad Sejmu Wielkiego zwanego Czteroletnim (1788-1792). Jej celem było zapoznanie opinii publicznej z zasadniczymi kwestiami politycznymi, dlatego utwór trafił do rąk czytelników już 9 listopada 1790 r., a Teatr Narodowy kierowany przez Wojciecha Bogusławskiego wystawił sztukę 5 stycznia 1791 r. Warto zauważyć, że autor sam był aktywnym politykiem i posłem na sejm z ramienia stronnictwa patriotycznego.
2. O czym to jest?
Akcja toczy się jesienią 1790 r. podczas przerwy w obradach sejmu. Tytułowy posel - Walery - przyjeżdża w tym czasie do rodzinnego dworku, gdzie spotyka się z ukochaną, którą ma poślubić inny kawaler. Perypetie miłosne młodych to główny wątek akcji, ale dla problematyki utworu ważniejsza jest wymiana poglądów polityczno - społecznych między bohaterami przedstawionymi w sposób wyidealizowany (Podkomorzy, Walery, Podkomorzyna) albo karykaturalny (Starosta, Szarmancki, Starościna). Takie zróżnicowanie bohaterów sprawia, że utwór ma klarowną wymowę polityczną, a jego walory dydaktyczne wysuwają się na plan pierwszy.
3. Kim są postacie komedii?
Podkomorzy i Podkomorzyna - gospodarze dworku, rodzice Walerego
Starosta Gadulski (nazwisko mówiące) - daleki krewny Podkomorstwa
Starościna - druga żona Starosty, macocha Teresy
Teresa - córka Starosty z pierwszego małżeństwa, wychowanka Podkomorzego
Walery - tytułowy poseł, syn Podkomorstwa, zakochany w Teresie
Szarmancki (nazwisko mówiące) - modny kawaler zainteresowany Teresą
Agatka - pokojowka Podkomorzyny
Kozak - służący Szarmanckiego
Jakub - lokaj
4. Przebieg wydarzeń w "Powrocie posła"
Akt I, scena I
Jakub z Agatka szykują śniadanie i obmawiają gości przybyłych do dworku:
- gadatliwego Starostę Gadulskiego,
- jego drugą żonę - Starościnę Gadulską, wiecznie zmartwioną, nieszczęśliwą, narzekającą, płaczliwą, za to modną (jest ona zupełnym przeciwieństwem pierwszej),
- Szarmanckiego, modnego kawalera łasego na wdzięki kobiet.
Akt I, scena II
Przy śniadaniu Starosta nudzi Podkomorzynę swoimi wywodami na temat sytuacji w Europie. Uważa, że Polska nie powinna z nikim zawierać sojuszy i angażować się w politykę międzynarodową. Jakub przynosi list od Walerego, który zapowiada swój przyjazd w przerwie obrad sejmu. Podkomorzy jest dumny z syna, ktorego ostatnio rzadko widuje, ale Dom zawsze ustępować powinien krajowi. Konserwatywny Starosta jest przeciwny reformom patriotów, którzy Zepsuli wszystko, tknąć się śmieli okrutnicy, / Liberum Veto, tej to wolności źrenicy! Podkomorzy uważa, ze to właśnie szlachecka prywata jest przyczyną zguby ojczyzny. Obaj panowie reprezentują skrajnie różne poglądy polityczne. Starosta ilustruje swoją ciasnotę umysłową słowami: Ja, co nigdy nie czytam, lub przynajmniej mało, / Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało. Dyskusja z Podkomorzym skłania go decyzji, aby nie oddac córki Waleremu.
Akt I, scena III
Lokaj przynosi list od Starościny pisany dziwną polszczyzną będącą dosłownym tłumaczeniem z francuskiego. Bardzo jestem rozgniewana, że nie mogę udać się na przyjemne ich śniadanie; głowa źle mi robiła przez noc całą, i koszmar przeszkadzał mi zamknąć oko; jestem w strasznej feblesie, skoro będę lepiej, polecę w ręce kochanej kuzynki. Podkomorzy piętnuje matki wychowujące dzieci w duchu cudzoziemskim. Uważa, że od obcych trzeba przejmować ich cnoty, nie śmieszne zwyczaje. Zarzuca Staroście, że jest zwolennikiem cudzoziemszczyzny, biorąc za żonę modną pannę, ale ten bez ogródek wyznaje, że chodziło mu przed ewszystkim o posag i wymienia liczne dobra, ktore wniosla mu żona.
Akt I, scena IV
Przychodzi Teresa, niewyspana z powodu choroby macochy. Wspomina, że wychowala się w tym domu i wiele zawdzięcza Podkomorstwu, którzy kochaja ją jak córkę. Starosta .docenia zalety dziewczyny, ale uważa, że więcej pożytku miałby z syna. Wszyscy idą odwiedzić chorą Starościnę.
Akt I, scena V
Teresa myśli o swojej miłości do Walerego, którego zna od wielu lat.
Akt I, scena VI
Szarmancki wraca z nieudanego polowania, które zakończyło się kontuzją jego konia. Proponuje Teresie naukę jazdy konnej, bo wszystkie Angielki to potrafią. .Roztacza przed dziewczyną wizję życia w przepychu, jeśli tylko odda mu swą rękę, ale ona woli życie spokojne i skromne.
Akt I, scena VII
Szarmancki jest przekonany, że Teresa go kocha i tylko udaje niedostępną. Ponieważ ma też przychylność przyszłych teściów, cieszy się na myśl o dużym posagu, który pozwoli mu wyjść z długów.
Akt I, scena VIII
Starosta ma świadomość, że jego żona symuluje chorobę, bo lubi się wylegiwać. Tymczasem nadjeżdża Walery witany z radością przez rodziców, którzy wybiegają mu naprzeciw.
Akt I, scena IX
Podkomorzy jest dumny z obywatelskiej służby najstarszego syna. Dwaj pozostali synowie rownież służą krajowi - młodszy w wojsku, a średni w cywilnej komisji. Starosta gani takie wychowanie, bo kto zostanie przy gospodarstwie?
-------------------------------------------------------------------
Akt II, scena I
Teresa tęskni za rozmową z Walerym, ale nie miała jeszcze okazji spotkać się z nim sam na sam.
Akt II, scena II
W końcu dochodzi do spotkania. Rozłąka nie zmieniła uczuć zakochanych, jednak Teresa ostrzega, że ojciec i macocha chca ją wydać za Szarmanckiego..Walery gotów jest zrezygnować z posagu, byle nie stracić Teresy. Dziewczyna odchodzi wezwana przez macochę, ale przedtem ofiarowuje ukochanemu pas, który po kryjomu szyła dla niego.
Akt II, scena III
Walery cieszy się z upominku bedącego dowodem miłości ukochanej.
Akt II, scena IV
Nadchodzi Szarmancki i wita się z Walerym. Opowiada mu o swojej niechęci do slużby publicznej i daremnych próbach ojca, żeby go do niej skłonić. Po śmierci ojca wydzierżawił majątki i wyjechał na rok za granicę. Przebywał w Paryżu w czasie wybuchu rewolucji (1789), jednak niewygody skłoniły go do wyjazdu do Anglii. Tam byl tylko trzy tygodnie, ale interesował się wyłącznie zakupami i wyścigami konnymi. Kiedy rozmowa schodzi na kobiety, Szarmancki udaje, że nie chce się żenić, ale inni go zmuszają. Jest przekonany o swojej urodzie i postanawia pochwalić się rywalowi swoimi miłosnymi podbojami.
Akt II, scena V
Wezwany Kozak przynosi kolekcję listów, pukli włosow, pierścionków i portretów kobiet, które rozkochał i porzucił modny kawaler. Szarmancki twierdzi, że kobiet nie należy kochać, bo są nieszczere i zdradzają. Walery jest oburzony jego postępowaniem. Tymczasem rywal pokazuje mu portret Teresy i twierdzi, że dziewczyna oszukuje zakochanego mlodzieńca.
Akt II, scena VI
Wchodzi Starościna i ma pretensje do Walerego o zbyt głośne zachowanie. Wzburzony mężczyzna wychodzi.
Akt II, scena VII
Starościna i Szarmancki uważają, że Walery nie potrafi tkliwie kochać. Gadulska wspomina swoją młodzieńczą miłość do Szambelana, który zginął w rozpędzonym powozie. Daje Szarmanckiemu do przeczytania Elegię na śmierć Szambelana opisującą to wydarzenie. Kobieta chciała iść do klasztoru, ale została wydana za Starostę Co się nie zgadza ze mną ni gustem, ni wiekiem;
Który nawet wyrazów moich nie rozumie (...) Obiecuje Szarmanckiemu, że Teresa zostanie jego żoną.
Akt II, scena VIII
Starościna cieszy się, że pasierbica będzie miała tak wspanialego męża i smuci, że ona sama ma już takie uniesienia poza sobą.
Akt II, scena IX
Gadulski nie rozumie ciągłych chorób żony, ale postraszony rozwodem oraz utratą połowy rocznego dochodu, natychmiast ją przeprasza. Starościna namawia go na przyjęcie oświadczyn Szarmanckiego, bo jest przekonana, że to wspaniala partia dla Teresy - romantyczny, zakochany i na pewno nie będzie chciał posagu. To bardzo dobra wiadomość dla skapego szlachcica, który twierdzi, że nieurodzaj mocno nawyrężył ich majątek. Jednak za chwilę musi sie pogodzić z inną stratą - Gadulska żali się, że widok z jej ulubionego gaiku psuje karczma i młyn, więc znowu szantażując męża chorobą i rozwodem, żąda, aby kazał zburzyć karczmę, a z młyna chce zrobić kaskadę.
---------------------------------------------------------------------
Akt III, scena I
Agatka wyjaśnia Teresie, skąd Szarmancki wziął jej portret. Otóż sprowadził z Warszawy malarza, który po kryjomu obserwował i malował dziewczynę, ale nie uzyskawszy zapłaty, zdradził sekret innym.
Akt III, scena II
Walery ma wyrzuty sumienia, że nieslusznie oskarżył ukochaną.
Akt III, scena III
Młodzi dochodzą do porozumienia, Teresę martwią tylko plany ojca i macochy dotyczące jej malżeństwa z Szarmanckim. Walery postanawia porozmawiać ze Starostą.
Akt III, scena IV
Młodzi zwierzają swoje troski Podkomorzynie, a ona, chcąc im pomóc, również zamierza przekonać ojca Teresy do zmiany decyzji.
Akt III, scena V
Podkomorstwo usiłują przekonać Starostę, aby oddał córkę Waleremu, zwłaszcza że kiedyś mu ją obiecał. Jednak nawet rezygnacja z posagu nie zmienia zdania Gadulskiego, gdyż różnice polityczne między nim, a młodym posłem uniemożliwiają jakiekolwiek porozumienie. Ponadto uważą, że majątek Podkomorstwa nie jest znaczący, w dodatku będzie kiedyś podzielony między trzech synów.
Akt III, scena VI
Nadchodzi Starościna i zdumiona oznajmia, że Teresa nie chce Szarmanckiego za męża. Oburzony Gadulski postanawia jak najszybciej zorganizować zaślubiny, ale wtedy Szarmancki żąda podpisania intercyzy określającej wysokość posagu panny, przez zaprzepaszcza szanse na bogaty ożenek i musi odejść z kwitkiem, po drodze oddając Waleremu portret Teresy. Dziewczyna wyznaje ojcu miłość do Walerego, ale Starosta nie od razu sie godzi, bo kandydat wydaje mu się za biedny. Podkomorzyna uważa, że nie w majątek daje szczęście, ale że należy go szukać w spokojnej mierności./ W tej dobranej umysłów i serca skłonności. Wzruszona milością mlodych Starościna prosi męża o zgodnę na ich ślub,a ten znowu nie ma innego wyjścia.
Akt III, scena VII
Jakub i Agatka proszą gospodarzy o pozwolenie na swój ślub i uzyskują zgodę, ponadto Podkomorzy postanawia uczcić ślub syna nadaniem wolności swoim poddanym.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz